20.07.2011 yildagi 06-son
Hujjat 30.11.2018 sanasi holatiga
Amaldagi versiyaga o‘tish
1. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini sifatida e’tirof etilganligi, unda oila davlat tomonidan himoya qilinishi kafolatlanganligi to‘g‘risidagi normalarning mavjudligi nikoh-oilaviy munosabatlardan kelib chiqadigan ishlarni ko‘rishda sudlar zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
2. Tushuntirilsinki, Oila kodeksining 37-moddasiga muvofiq nikoh er-xotindan birining vafoti yoki ulardan biri sud tomonidan vafot etgan deb e’lon qilinishi oqibatida tugaydi.
3. Oila kodeksining 42-moddasiga ko‘ra, voyaga yetmagan umumiy bolalari bo‘lmagan er-xotinning o‘zaro roziligi bo‘lgan taqdirda nikohdan ajratish fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida (bundan buyon matnda-FHDY organlari) amalga oshiriladi, er-xotin o‘rtasida mehnatga layoqatsiz muhtoj er yoki xotinga moddiy ta’minot berish yoki umumiy mol-mulkni bo‘lish to‘g‘risida nizo mavjud bo‘lgan hollar bundan mustasno.
4. Oila kodeksining 43-moddasiga muvofiq, nikohdan ajratish quyidagi hollarda er-xotindan birining arizasi bo‘yicha, ular o‘rtasida voyaga yetmagan umumiy bolalar borligidan qat’i nazar, FHDY organlarida amalga oshiriladi, agar er-xotindan biri sud tomonidan:
5. Tushuntirilsinki, OK 42-moddasi ikkinchi qismi va 43-moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan barcha hollarda nikohdan ajratish sud tartibida amalga oshiriladi.
Shuni nazarda tutish lozimki, OK 43-moddasi birinchi qismida belgilangan nikohdan FHDY organlarida ajratish tartibi spirtli ichimliklar, narkotik vositalar yoki psixotrop moddalarni suiiste’mol qilishi oqibatida muomala layoqati cheklangan shaxslar bilan nikohdan ajratish hollariga tatbiq etilmaydi. Bunday shaxslarga nisbatan berilgan, shuningdek bunday shaxslar tomonidan berilgan da’volar bo‘yicha nikohdan ajratish sud tartibida amalga oshiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
6. Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’vo arizasini qabul qilishda shuni inobatga olish lozimki, Oila kodeksining 39-moddasiga muvofiq er xotinining roziligisiz uning homiladorligi vaqtida va bola tug‘ilganidan so‘ng bir yil mobaynida nikohdan ajratish to‘g‘risida ish qo‘zg‘atishga, garchi u tug‘ilish to‘g‘risidagi yozuvlar daftarida bolaning otasi sifatida yozilmagan bo‘lsa ham, haqli emas. Mazkur qoida bola o‘lik tug‘ilgan yoki bir yoshga to‘lmay vafot etgan hollarga ham tatbiq etiladi.
Xotinning nikohdan ajratish to‘g‘risida ish qo‘zg‘atishga roziligi bo‘lmagan hollarda, sudya da’vo arizasini qabul qilishni rad etadi, agar u qabul qilingan bo‘lsa, sud FPK 122-moddasining 8-bandiga asosan arizani ko‘rmasdan qoldiradi. Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi ariza xotinning roziligi bilan qo‘zg‘atilgan ishni sud majlisida ko‘rish vaqtida u nikohdan ajratishga e’tiroz bildirganda, shuningdek javobgarning homiladorligi va uning nikohdan ajratishga roziligi yo‘qligi ishni apellatsiya yoki kassatsiya va nazorat instansiyasida ko‘rish vaqtida ma’lum bo‘lganda ko‘rmasdan qoldirilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
Nikohdan ajratish haqidagi da’vo arizasining ko‘rmasdan qoldirilishi, agar Oila kodeksining 39-moddasida ko‘rsatilgan holatlar barham topgan bo‘lsa, takroriy ravishda sudga nikohdan ajratish haqida da’vo arizasi bilan murojaat qilishga to‘sqinlik qilmaydi.
Shuni nazarda tutish lozimki, Oila kodeksining 39-moddasida ko‘rsatilgan holatlar mavjudligi nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’vo xotin tomonidan qo‘zg‘atilishiga to‘sqinlik qilmaydi.
7. Sudlarga tushuntirilsinki, nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’volar, qoida tariqasida, javobgarning doimiy yashash joyidagi sudga, FPK 241-moddasida nazarda tutilgan hollarda esa, da’vogarning xohishi bo‘yicha taqdim etiladi. Xususan, nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’vo:
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
10. Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’vo arizasi FPK 189 va 190-moddalari talablariga javob berishi kerak. Unda, jumladan nikoh qachon va qayerda rasmiylashtirilganligi, nikohdan bolalar bor-yo‘qligi, ularning yoshi, er-xotin o‘rtasida voyaga yetmagan bolalarni ta’minoti va tarbiyasi haqida kelishuvga erishilgan-erishilmaganligi, nikohdan ajratish sabablari, nikohdan ajratish haqidagi da’vo bilan birga ko‘rilishi mumkin bo‘lgan boshqa talablar ko‘rsatiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
12. Oila kodeksining 44-moddasiga muvofiq nikohdan ajratish to‘g‘risidagi ishni ko‘rishda er-xotin sudga quyidagi masalalar yuzasidan kelishuv taqdim etishlari mumkin:
Oldingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
Ishning ko‘rilishi ko‘rsatilgan asos bo‘yicha keyinga qoldirilganda, sud Oila kodeksining 112-moddasi va FPK 187-moddasiga muvofiq bolalar ta’minoti uchun aliment undirish masalasini muhokama qilishga haqli.
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
Agar nizo uchinchi shaxslar huquqlariga daxl qilsa (masalan, mol-mulk dehqon (fermer) xo‘jaligi mulki bo‘lib, uning tarkibida er-xotin va ularning voyaga yetmagan bolalaridan tashqari boshqa a’zolar ham bo‘lsa) sud taraflarga ularning umumiy tartibda alohida da’vo taqdim etish huquqlarini tushuntirishi lozim, chunki qonun (OK 44-moddasi uchinchi qismi) bunday hollarda nikohdan ajratish va mol-mulkni bo‘lish to‘g‘risidagi talablarni bitta ish yurituvda hal etishga yo‘l qo‘ymaydi. Bu qoida xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari (AJ, MChJ va h.k.) ustav fondi omonatlariga, shuningdek ishlab chiqarish va matlubot kooperativlari paylariga nisbatan huquq to‘g‘risidagi nizolarni hal etishga ham tatbiq etiladi. Bunday shirkatlar va jamiyatlar mulkini bo‘lish masalalari fuqarolik qonunchiligi normalari bilan tartibga solinadi.
Oila kodeksi 44-moddasi uchinchi qismida nazarda tutilgan qoida er-xotin tomonidan banklar yoki boshqa kredit-moliya tashkilotlariga qo‘yilgan omonatlarni bo‘lish hollariga (pul mablag‘lari er-xotindan qaysi birining nomiga qo‘yilganligidan qat’iy nazar) tatbiq etilmaydi, chunki bunday omonatlarni bo‘lishda banklar yoki boshqa kredit tashkilotlari huquqlariga daxl etilmaydi.
Agar er yoki xotinga uchinchi shaxslar pul mablag‘lari bergan va uni er yoki xotin o‘z nomiga bank yoki boshqa kredit-moliya tashkilotiga qo‘ygan bo‘lsa, FK normalariga muvofiq uchinchi shaxslar pul summasini qaytarish to‘g‘risida (omonatni bo‘lish to‘g‘risida emas) da’vo qo‘zg‘atishga haqli bo‘lib, u alohida ish yurituvda hal etilishi lozim. Dehqon (fermer) xo‘jaligi a’zolarining va boshqa shaxslarning dehqon (fermer) xo‘jaligi a’zosi bo‘lgan er yoki xotinga nisbatan talablari ham shu tartibda hal etilishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
20. Oila kodeksining 23-moddasiga muvofiq er-xotinning bo‘linishi lozim bo‘lgan birgalikdagi umumiy mol-mulki deganda, ular tomonidan nikoh davomida orttirgan mol-mulklar, shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar bo‘lajak er-xotinning umumiy mablag‘lari hisobiga olingan va FK 81, 82, 209-moddalariga ko‘ra fuqarolarning mulk huquqi obyekti bo‘la oladigan ko‘char va ko‘chmas har qanday mol-mulklar tushuniladi, basharti ular o‘rtasida tuzilgan nikoh shartnomasida mol-mulkka nisbatan boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa.
Mulkni bo‘lishda, shuningdek er-xotinning umumiy qarzlari (OK 28-moddasi uchinchi qismi) va oila manfaatlari yo‘lida vujudga kelgan majburiyatlar bo‘yicha talab qilish huquqi inobatga olinadi. Biroq sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, to‘yni, shuningdek nikoh marosimlari bilan bog‘liq boshqa tadbirlarni o‘tkazish bo‘yicha qarzlar va boshqa xarajatlar inobatga olinmaydi (OK 44-moddasi).
Keyingi tahrirga qarang.
21. Oila kodeksining 25-moddasi birinchi qismiga muvofiq nikohga qadar er va xotinning har biriga tegishli bo‘lgan, shuningdek ulardan biri tomonidan nikoh davomida hadya tariqasida, meros huquqi bo‘yicha yoki boshqa tekin bitimlar bo‘yicha olingan mol-mulk uning o‘z mulki hisoblanadi.
Oila kodeksining 25-moddasi ikkinchi qismiga muvofiq, er-xotindan har biriga tegishli bo‘lgan mulk, basharti nikoh davomida mazkur mulk qiymatini ancha oshishiga olib kelgan mablag‘ qo‘shilganligi (kapital ta’mirlash, qo‘shimcha imorat qurish, yangidan jihozlash va h.k.) aniqlansa, ularning birgalikdagi umumiy mulki deb topilishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
22. Oila kodeksining 24-moddasiga muvofiq er-xotin o‘zlarining birgalikdagi umumiy mulkka nisbatan mulk huquqini (egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish) har ikkalasining roziligi bo‘yicha amalga oshirilishi lozimligini inobatga olgan holda, agar umumiy mulkni bo‘lish to‘g‘risidagi talabni ko‘rishda er yoki xotindan biri ikkinchisining irodasiga xilof tarzda o‘z xohishiga ko‘ra umumiy mulkni boshqaga o‘tkazgan yoki oila manfaatiga mos bo‘lmagan tarzda sarflagan yoxud mol-mulkni yashirgan bo‘lsa, bo‘lish chog‘ida o‘sha mol-mulk yoki uning qiymati hisobga olinadi.
Agar oilaviy munosabatlar va umumiy xo‘jalik yuritilishi amalda tugagandan so‘ng er-xotin birgalikda mulk orttirishmagan bo‘lsa, sud OK 27-moddasining beshinchi qismiga muvofiq, har bir er yoki xotin tomonidan ular alohida yashagan davrda topilgan mol-mulkni ulardan har birining mulki deb topishi va faqat er-xotin tomonidan umumiy xo‘jalik yuritilishi to‘xtatilgan vaqtga qadar topilgan mol-mulkni bo‘lishi mumkin.
23. Sudlar er-xotinning umumiy mulkini bo‘lishda shuni nazarda tutishlari lozimki, OK 27-moddasi oltinchi va yettinchi qismlariga ko‘ra, voyaga yetmagan bolalar ehtiyoji uchun olingan narsalar (kiyim-kechak, oyoq kiyimi, maktab va sport anjomlari, musiqa asboblari, bolalar kutubxonasi va boshqalar), shuningdek er-xotin tomonidan ularning umumiy mulki hisobidan ular o‘rtasidagi voyaga yetmagan bolalar nomiga qo‘yilgan omonatlar ham er-xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lishda hisobga olinmaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
24. Er-xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lishda, sudlar OK 28-moddasiga rioya etishlari va, qoida tariqasida, er va xotin hissalari tengligi prinsipidan kelib chiqishlari lozim.
Agar nikoh shartnomasida birgalikdagi mulkka nisbatan qonunda belgilangan tartib o‘zgartirilgan bo‘lsa, sud er-xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lish to‘g‘risidagi nizoni hal etishda bunday shartnoma shartlariga rioya etishi lozim. Bunda shuni inobatga olish kerakki, OK 31-moddasi beshinchi qismiga ko‘ra, nikoh shartnomasining er yoki xotindan birini o‘ta noqulay sharoitga solib qo‘yadigan (masalan, er-xotindan birini nikoh davrida topilgan mol-mulkka nisbatan mulk huquqidan batamom mahrum etadigan) shartlari mazkur er yoki xotin talabi bo‘yicha sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
Er-xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lishda, sud ayrim hollarda OK 28-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq voyaga yetmagan bolalar manfaatlaridan yoki er-xotindan birining e’tiborga molik manfaatidan kelib chiqib, er va xotin hissalari tengligi prinsipidan chekinishga haqli. Er-xotindan birining e’tiborga molik manfaati deganda, jumladan nafaqat er yoki xotin uzrsiz sabablarga ko‘ra daromad olmagan yoki umumiy mol-mulkni oila manfaatlariga zarar yetkazgan holda sarflagan hollar, balki er-xotindan biri sog‘lig‘i holatiga yoki unga bog‘liq bo‘lmagan boshqa sabablarga ko‘ra mehnat faoliyatidan daromad olish imkoniyatidan mahrum etilgan hollar ham tushunilishi lozim. Agar nikoh shartnomasiga muvofiq er va xotin hissalari tengligi prinsipidan chekinish mumkin bo‘lmasa, unga faqat shartnomaning shu qismi haqiqiy emas deb topilgandagina yo‘l qo‘yiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
28. Oila kodeksi 27-moddasining to‘qqizinchi qismida nikohdan ajratilgan er-xotinning birgalikdagi umumiy mulkini bo‘lish uchun belgilangan uch yillik da’vo muddatining o‘tishini nikoh tugatilgan vaqtdan (ya’ni, FHDY organlarida nikohdan ajratish qayd etilgan yoki sudning hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgan kundan) emas, balki shaxs o‘z huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan boshlab hisoblash lozim (FK 154-moddasi birinchi qismi).
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
32. Oila kodeksining 47-moddasiga muvofiq nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organida nikohdan ajratilganlik ro‘yxatga olingan kundan boshlab tugatiladi.
33. Sudlarga tushuntirilsinki, OK 50-moddasining birinchi qismiga muvofiq nikohni haqiqiy emas deb topish faqat sud tartibida amalga oshiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
Nikohni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi da’vo arizasini qabul qilishda, sudya nikohning haqiqiyligi qanday asos bo‘yicha nizolashilayotganligini va da’vogar OK 51 — 54-moddalariga ko‘ra aynan da’vo arizasida ko‘rsatilgan asos bo‘yicha nikohni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi masalani qo‘zg‘atish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar toifasiga kirish-kirmasligini aniqlashi lozim. Agar arizachi bunday shaxslar doirasiga kirmasa, sudya uning da’vo arizasini qabul qilishni FPK 194-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan rad etadi.
34. Oila kodeksining 49-moddasida ko‘rsatilgan nikohni haqiqiy emas deb topish asoslari qat’iy bo‘lib, ularni kengaytirib talqin etishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bunday asoslarga quyidagilar kiradi:
Oila kodeksining 14 — 16-moddalarida belgilangan shartlar buzilishi;
Oldingi tahrirga qarang.
35. Agar nikohni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi da’vo nikohdan sud tartibida ajratilgandan so‘ng berilgan bo‘lsa, sudya da’vo arizasini qabul qilishni u sudda ko‘rishga tegishli emasligi sababli rad etadi (FPK 194-moddasi birinchi qismining 1-bandi). Bunday da’vo faqat nikohdan ajratish to‘g‘risidagi sudning hal qiluv qarori va nikohdan ajratish to‘g‘risidagi dalolatnoma yozuvi belgilangan tartibda bekor qilingan holda ko‘rilishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.