23.05.2014 yildagi 07-son
Hujjat 19.05.2018 sanasi holatiga
Amaldagi versiyaga o‘tish
O‘zbekiston Respublikasi “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunining 17-moddasiga muvofiq, odil sudlovni amalga oshirishda qonuniylikni mustahkamlash, fuqarolarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish, sud hukmlari sifatini oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 26-moddasi, Inson huquqlari bo‘yicha Umumjahon deklaratsiyasining 11-moddasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar bo‘yicha xalqaro paktning 14-moddasi hamda JPKning 23-moddasiga muvofiq, jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko‘rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o‘zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar ta’minlab beriladi.
2. Sudlar hukm chiqarishda, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va JPKda belgilangan sudning hukmi qonuniy, asosli va adolatli bo‘lishi, faqat sudlar tomonidan, oshkoralik, jinoyat ishlarini hay’atda va yakka tartibda ko‘rib chiqilishi, sudyalar maslahatlashuvining sir tutilishi, odil sudlovni fuqarolarning qonun va sud oldida tengligi asosida, shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish, ish yuritilayotgan tilni bilmaydigan yoki yetarli darajada tushunmaydigan protsess ishtirokchilariga o‘z ona tilida yoki o‘zi biladigan boshqa tilda va tarjimon yordamidan foydalanishini ta’minlash, taraflarning o‘zaro tortishuvi, dalillarning bevosita va og‘zaki usulda tekshirilishi, aybsizlik prezumpsiyasi asosida chiqarilishi va ish bo‘yicha haqiqiy holatni aniqlash to‘g‘risidagi jinoyat protsessining muhim prinsiplariga amal qiladilar. Ushbu prinsiplardan har qanday asoslarga ko‘ra cheklanish, hukmni qonuniy emas deb topishga asos bo‘ladi.
3. JPKning 465-moddasiga muvofiq sudda ish qaysi tilda ko‘rilgan bo‘lsa, hukm shu tilda, aniq va tushunarli iboralarda bayon qilinadi. Hukmda noaniq iboralarni ishlatish, rasmiy hujjatlarda ishlatish qabul qilinmagan qisqartmalar va so‘zlarni qo‘llashga, shuningdek ishga oid bo‘lmagan holatlarni yoritish bilan hukmni ortiqcha to‘ldirishga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
5. Sudlarning e’tibori, JPK 22-moddasiga binoan ish bo‘yicha haqiqatni aniqlash uchun faqat qonunda nazarda tutilgan tartibda to‘plangan, tekshirilgan va baholangan ma’lumotlardan foydalanish mumkinligiga qaratilsin.
Sudlar hukm JPKning 26, 90 va 455-moddalari talabiga binoan faqat sud majlisida tekshirilgan va sud majlisi bayonnomasida o‘z aksini topgan dalillarga asoslangan bo‘lishi lozimligini e’tiborga olishlari kerak. Sud hukmda, surishtiruv, dastlabki tergov yoki boshqa sud majlisidagi sudlanuvchi, jabrlanuvchi, guvohlarning ko‘rsatuvlariga, ekspertlarning xulosalariga va tergov harakatlarining bayonnomalariga, JPKning 443-moddasiga muvofiq, ushbu dalillarga faqatgina sud majlisida o‘qib eshittirilgan va tekshirilgandagina havola qilinishi mumkin.
JPKning 104-moddasiga muvofiq, so‘roq qilinuvchining ilgarigi so‘roqda bergan ko‘rsatuvlari faqat uning hozirgi so‘roqqa bergan ko‘rsatuvlari tinglangandan keyin, shuningdek hozirgi va ilgarigi so‘roqlarda berilgan ko‘rsatuvlar o‘rtasida jiddiy qarama-qarshiliklar bo‘lganda; so‘roq qilinuvchi sudda ko‘rsatuv berishdan bosh tortganda; ish so‘roq qilinuvchining ishtirokisiz ko‘rib chiqilayotgan hollarda o‘qib eshittirilishi mumkin.
Dalilni qonunga zid ravishda olingan deb baholashda, sud JPKning 23-moddasida nazarda tutilgan aybsizlik prezumpsiyasi prinsipi asosida, dalilning maqbulligi va xolisligi to‘g‘risidagi har qanday shubha, agar uni bartaraf qilishning imkoni bo‘lmasa, sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozimligidan kelib chiqishi kerak. Bartaraf qilishning imkoni bo‘lmagan shubhalar sudlanuvchining to‘liq aybi yoki ayblovning alohida epizodlari bo‘yicha ham topilishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
7. JPKning 462-moddasiga muvofiq, sud ayblov yoki oqlov hukmi chiqarishi mumkin. JPKning 23-moddasida nazarda tutilgan aybsizlik prezumpsiyasi prinsipi hukm turini aniqlovchi mezon sifatida e’tirof etilgan.
Oqlov hukmi chiqarilayotganda, uning tavsif qismida JPKning 469-moddasiga binoan sudlanuvchiga qo‘yilgan ayblovning mohiyati; sud aniqlagan ish holatlari, sudlanuvchining aybsizligi to‘g‘risidagi sud xulosasini tasdiqlovchi dalillar; sudlanuvchining jinoyat sodir etishda aybi bor deb da’vo qilishga asos bo‘lgan dalillarni sud nima uchun ishonarli emas yoki yetarli emas deb hisoblashi yoki nima uchun sud jinoiy hodisaning o‘zi yuz bermagan yoxud sudlanuvchi sodir etgan qilmishni jinoyat emas deb hisoblashi; fuqaroviy da’voga oid qarorning asoslari bayon qilinadi.
Hukmning qaror qismida JPK 470-moddasida sanab o‘tilgan barcha ko‘rsatmalar to‘laligicha yoritilishi lozim.
9. Jinoiy hodisa yuz bermaganligi sababli oqlov hukmi (JPK 83-modda 1-bandi) agarda sudlanuvchi sodir etganlikda ayblanayotgan qilmish sudlanuvchi tomonidan sodir etilmagan bo‘lsa, yoxud nazarda tutilgan oqibat ziyon yetkazilgan shaxs tomonidan yoki kimning xohish istagi va ixtiyoridan bo‘lishidan qat’iy nazar, masalan, tabiatning ta’sir kuchi natijasida sodir etilsa chiqariladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
10. Sudlar hukm chiqarishda hukmning fuqaroviy da’vo qismini JPK 468, 470-moddalari talablariga so‘zsiz rioya qilgan holda hal qilishlari lozim. Ushbu talablarni e’tiborga olib, sud hukmda da’voni to‘la yoki qisman qanoatlantirish yoxud rad qilish sabablarini asoslantirishi, da’vogar talablari qanoatlantirilgan tegishli miqdorini ko‘rsatishi va fuqaroviy da’vo qaysi qonunga asosan hal qilinganligini ko‘rsatishi lozim. Bir nechta sudlanuvchilarga nisbatan keltirilgan fuqaroviy da’vo qanoatlantirilganda, hukmda undirilgan pul summasining qancha qismi ulardan solidar va qancha qismi ulush tartibidaligi aniq ko‘rsatilishi lozim.
Sudlarning e’tibori shunga qaratilishi lozimki, JPK 471-moddasining 1-bandiga asosan ayblov hukmini chiqarishda, sudlar ish bo‘yicha keltirilgan fuqaroviy da’vo masalasini hal qilishlari lozim. Faqatgina sud fuqaroviy da’vo bilan bog‘liq qo‘shimcha hisob-kitob talab qilib, uni sud majlisida bartaraf etishning imkoniyati bo‘lmasa va bu sud qaroridagi jinoyat kvalifikatsiyasi, jazo me’yori (chorasi) va hukmda chiqarishda yuzaga keladigan boshqa masalalarga ta’sir qilmaganda, sud fuqaroviy da’voning undiriladigan miqdori masalasi fuqarolik ish yurituvi tartibida hal qilinishini tushuntirishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
11. Sud ayblov yoki oqlov hukmi chiqarayotganda, JPK 457-moddasi talablariga muvofiq, quyidagi masalalarni hal qilishi lozim: sudlanuvchi aybli deb topilayotgan qilmish haqiqatan sodir etilganmi; bu qilmish jinoyat deb hisoblanadimi va u JKning qaysi moddasida nazarda tutilgan; bu qilmishni sudlanuvchi sodir etganmi; sudlanuvchi jinoyat sodir etilishida ayblimi; fuqaroviy da’vo qanoatlantirilishi kerakmi; fuqaroviy da’voni ta’minlash uchun xatlangan mol-mulkni nima qilish kerak; ashyoviy dalillarni nima qilish kerak; protsess chiqimlarini kimning zimmasiga va qancha miqdorda yuklash kerak; sudlanuvchiga nisbatan ehtiyot chorasini tanlash, ilgarigisini qoldirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish, lavozimidan chetlashtirish tarzidagi protsessual majburlov chorasini bekor qilish kerakmi.
Bundan tashqari, sud ayblov hukmi chiqarishda sudlanuvchining javobgarligini yengillashtiradigan va og‘irlashtiradigan holatlar bormi; sudlanuvchi sodir etgan jinoyati uchun jazolanishi kerakmi; sudlanuvchiga qanday jazo tayinlanishi lozim va u shu jazoni o‘tashi kerakmi; sudlanuvchini JKning 34-moddasiga muvofiq o‘ta xavfli retsidivist deb topish lozimmi; ozodlikdan mahrum qilingan mahkum jazoni qanday tartibli koloniyada o‘tashi lozim va jazo muddatining bir qismini turmada o‘tashi kerakmi; fuqaroviy da’vo qo‘zg‘atilmagan bo‘lsa, jinoyat tufayli keltirilgan mulkiy zarar undirilishi kerakmi, sudlanuvchilar sheriklik yoki hissadorlik tartibida javobgarlikka tortilishlari lozimmi; sudlanuvchiga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash zarurligi masalalarini belgilashi lozim.
JPKning 457-moddasida nazarda tutilgan masalalarni sud har bir sudlanuvchiga va har bir jinoyatga nisbatan unga e’lon qilingan ayb bo‘yicha alohida-alohida hal qiladi.
JPK 533-moddasining birinchi qismi 1 — 4-bandlarida nazarda tutilgan holatlar aniqlansa, sud hukmning ijrosini qonunda belgilangan tartibda kechiktirish masalasini muhokama qilishi shart.
Sudlarga tushuntirilsinki, JPKning 563-moddasiga muvofiq, voyaga yetmagan sudlanuvchiga nisbatan hukm chiqarishda sud, ushbu Kodeksning 457-moddasida ko‘rsatilgan masalalardan tashqari, basharti voyaga yetmagan shaxs shartli hukm qilinsa, unga ozodlikdan mahrum etish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo tayinlansa, voyaga yetmagan shaxsga jamoat tarbiyachisi tayinlash zarurligini muhokama qilishga majbur.
Keyingi tahrirga qarang.
JPK 407-moddasi talablaridan kelib chiqqan holda, zaxiradagi xalq maslahatchisi ishni muhokama qilish boshlangan paytdan e’tiboran sud majlisi zalida hozir bo‘lganligi haqidagi ma’lumot sud tarkibi bilan birga e’lon qilinishi lozim.
JPK 25-moddasining 4-qismiga muvofiq, davlat va jamoat ayblovchilari, sudlanuvchi, voyaga yetmagan sudlanuvchining qonuniy vakili, himoyachi, jamoat himoyachisi, shuningdek jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar va ularning vakillari sud majlisida taraflar sifatida ishtirok etadilar va dalillar taqdim etish, ularni tekshirishda qatnashish, iltimos bilan murojaat qilish, ishning to‘g‘ri hal etilishi uchun ahamiyatga molik har qanday masala bo‘yicha o‘z fikrlarini bildirishda teng huquqlardan foydalanadilar. Shundan kelib chiqib, agar sud muhokamasida bir vaqtning o‘zida yoki o‘zaro almashib bir necha sud majlisi kotiblari, davlat ayblovchilari, himoyachilar yoki boshqa protsess ishtirokchilari ishtirok etganda, ularning barchasi hukmning kirish qismida ko‘rsatiladi.
14. Har bir protsess ishtirokchisi o‘zining huquq va majburiyatlariga ega ekanligi e’tiborga olinib, hukmning kirish qismida JPKning tegishli moddalariga muvofiq, ularning protsessual maqomini to‘g‘ri ko‘rsatish lozim.
15. Sudlarga tushuntirilsinki, JPKning 466-moddasiga binoan hukmning kirish qismida ko‘rsatilishi zarur bo‘lgan sudlanuvchi xususidagi ish uchun ahamiyatli boshqa ma’lumotlar deganda, qilmishni kvalifikatsiya qilishda, jazodan ozod qilishda yoki shartli hukm qilishda, jazo turi va miqdorini tayinlashda, jazoni o‘tash turini aniqlashda, mahkumni o‘ta xavfli retsidivist deb topishda inobatga olinishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar tushunilishi lozim. Bular qatorida sudlanuvchi salomatligining ahvoli to‘g‘risidagi (masalan, nogironlik), unda davlat mukofotlari, maxsus unvonlarning borligi haqidagi va boshqa ma’lumotlar ham bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga, qayd etilgan holatlar mavjud bo‘lmaganda ularning yo‘qligi haqida hukmning kirish qismida ko‘rsatilmaydi.
Shaxsning muqaddam sudlanganligi haqida ma’lumotlar mavjud bo‘lsa, sudlar hukmning kirish qismida har bir sudlanganlik yuzasidan to‘liq ma’lumotlarni, jumladan: hukm chiqarilgan aniq sanani, hukm chiqargan sudning nomini, shaxs aybli deb topilgan JKning moddasi, qismi, bandi va sud tomonidan tayinlangan jazoni, hukmning yuqori sud instansiyalarida o‘zgartirilishini, jazo ijro etilgan yoki to‘liq o‘talgan yoxud jazodan ozod etilgan sanani, jazodan ozod qilish asosini, agar shaxsga amnistiya aktlari qo‘llanilgan bo‘lsa, qo‘llanilgan sanasi, sudning nomi, qo‘llanilgan amnistiya aktining sanasi va bandini ko‘rsatishi shart.
Sudlar shuni e’tiborga olishi lozimki, JKning 77-moddasiga muvofiq sudlanganlik muddatining o‘tib ketganligi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi munosabati bilan uning barcha huquqiy oqibatlari bekor bo‘ladi.
JK 77-moddasining 5-qismiga asosan, qonunning o‘zgarishi munosabati bilan jinoiyligi bekor qilingan qilmish uchun sudlangan shaxs sudlanmagan deb hisoblanadi. Bunday holda, sud hukmning tavsif qismida shaxsni sudlanmagan deb hisoblash haqidagi o‘zining xulosalarini asoslashi shart.
16. JPKning 463-moddasiga ko‘ra, ayblov hukmi taxminlarga asoslangan bo‘lishi mumkin emas va faqat sudlanuvchining jinoyat sodir etishda aybli ekanligi sud muhokamasi davomida isbot qilingan taqdirdagina chiqariladi. Ayblov hukmiga jinoyat sodir etilishining ish bo‘yicha barcha mumkin bo‘lgan holatlarini tekshirish, ish materiallarida ma’lum bo‘lib qolgan barcha kam-ko‘stni to‘ldirish, yuzaga kelgan hamma shubha va qarama- qarshiliklarga barham berish natijasida yig‘ilgan ishonchli dalillargina asos qilib olinishi lozim. Shundan kelib chiqib, sudlanuvchi tomonidan tergovda yoki sudda aybini bo‘yniga olish holati u ish bo‘yicha to‘plangan hamda sudda tekshirilgan boshqa dalillar bilan xolisona isbotlangan taqdirdagina ayblov hukmi chiqarishga asos bo‘la oladi.
JPKning 117-moddasiga binoan gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yaqin qarindoshlari ko‘rsatuv berishdan bosh tortganlik uchun javobgarlik to‘g‘risida ogohlantirilmaydilar. Shuning uchun ham sud, ularning suddagi yoki dastlabki tergovdagi ko‘rsatuvlariga, mazkur ish bo‘yicha dastlabki tergov bosqichida va sudda ushbu shaxslarga guvohlik ko‘rsatuvlari berishdan bosh tortish huquqi tushuntirilgan va ular o‘z xohishlari bilan ko‘rsatuv berishga rozilik bildirgan taqdirdagina asoslanishi mumkin.
17. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, JK 31-moddasining 3-qismi, 240-moddasining 2-qismiga muvofiq, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining yaqin qarindoshlari oldindan va’da bermagan holda jinoyat haqida xabar bermaganlik yoki jinoyatni yashirganlik, guvohlik ko‘rsatuvi berishni rad etganlik yoki bundan bo‘yin tovlaganlik uchun javobgarlikka tortilmaydi. Qonun qayd etilgan shaxslarni yolg‘on guvohlik berganlik uchun javobgarlikdan ozod etmasligi sababli, o‘zlarining ko‘rsatuv berishga roziligi mavjud bo‘lganida, ular JKning 238-moddasi bilan bila turib yolg‘on ko‘rsatuv berganlik uchun javobgarlik to‘g‘risida ogohlantirilishi lozim.
18. JPKning 17-moddasi talabiga binoan sud hukm chiqarishda shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish prinsipiga amal qilishi, shu sababli uning shaxsiy hayotiga taalluqli yoki unga ma’naviy azob-uqubat yetkazadigan ma’lumotlarni odob bilan, agarda bunday ma’lumotlar ishdagi dalillarga oid bo‘lsa, hukmda ko‘rsatishi lozim.
19. Sudlarga tushuntirilsinki, JPK 467-moddasi mazmuniga ko‘ra, sud hukmning tavsif qismida ushbu ishda muhokama qilinmayotgan shaxs (shaxslar)ning jinoyatdagi ishtirokini ko‘rsatishga haqli emas. Bunday hollarda hukmda sudlanuvchi tomonidan jinoyat boshqa shaxs (shaxslar) ishtirokida, uning ismi, familiyasi va shaxsiga oid boshqa ma’lumotlar ko‘rsatilmasdan, sodir etilganligi qayd qilib o‘tilishi mumkin.
20. JPK 467-moddasiga muvofiq, agar jinoyat oldindan til biriktirilgan holda bir guruh shaxslar tomonidan yoki uyushgan guruh tomonidan sodir etilgan bo‘lsa, ayblov hukmining tavsif qismida har bir jinoyat ishtirokchisi tomonidan aynan qanday jinoiy harakatlar sodir etilganligi aniq ko‘rsatilishi lozim.
22. Aybni isbotlash JPKning 86-moddasiga muvofiq, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sudga yuklanganligi sababli, sudlanuvchining ko‘rsatuv berishdan bosh tortishi uning aybini isbot qilinganini belgilamaydi va unga nisbatan jazo turini va miqdorini belgilashda uning shaxsini salbiy tomondan tavsiflash holati sifatida hisobga olinishi mumkin emas.
23. Ish bo‘yicha ayblov hukmi chiqarilayotganda, ushbu ish bo‘yicha chiqarilgan birinchi hukm tayinlangan jazo yengilligi yoki og‘irroq jinoyat to‘g‘risida qonunni qo‘llash zarurligi sababli bekor qilingan bo‘lsa, sud JPKning 414-moddasiga binoan hukmning tavsif qismida sudlanuvchining aybliligini avvalgi sud muhokamasida tekshirilgan dalillarga tayangan holda, jinoyatni tavsiflashga va jazo choralariga bog‘liq bo‘lgan o‘zining xulosalarini asoslantiradi.
Oldingi tahrirga qarang.
JPKning 467-moddasiga binoan ayblovning o‘zgartirilishi sud tomonidan hukmning tavsif qismida asoslantirilgan bo‘lishi kerak.
JPK 415-moddasiga binoan sud ayblovni o‘zgartirishga haqli. Bunda ayblovning bir qismi yoki jinoyatni kvalifikatsiyalovchi belgilari chiqarib tashlanadi.
Sud JPK 416 va 417-moddalarida nazarda tutilgan tartibda surishtiruv, dastlabki tergov organlari tomonidan e’lon qilingan aybni o‘zgartirishga yoki to‘ldirishga haqli.
Oldingi tahrirga qarang.
25. Sud sudlanuvchiga avval e’lon qilingan aybni jabrlanuvchining shikoyatiga asosan qo‘zg‘atiladigan jinoyat uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi JK moddasiga (JK 105-moddasining birinchi qismida, 109-moddasida, 110-moddasining birinchi qismida, 111-moddasida, 118-moddasining birinchi qismida, 119-moddasining birinchi qismida, 121-moddasining birinchi qismida, 136-moddasida, 139-moddasining birinchi va ikkinchi qismlarida, 140-moddasining birinchi va ikkinchi qismlarida, 1411-moddasining birinchi qismida, 149-moddasida, 167, 170, 172, 173-moddalari) o‘zgartirish zarurligi to‘g‘risida xulosaga kelganda, jabrlanuvchining sudlanuvchini jinoiy javobgarlikka tortish haqidagi arizasi ishda mavjud-mavjud emasligidan kelib chiqib, qaror qabul qiladi.
27. Sudlar aybga qo‘yilgan ayrim harakatlarning asoslantirilmaganligini og‘irroq javobgarlikni belgilaydigan qilmishdan farqlashlari lozim. Chunonchi, JK 33-moddasining 2-qismiga muvofiq, agar shaxs sodir etgan qilmishda JK Maxsus qismi ayni bir moddasining turli qismlarida nazarda tutilgan jinoyatlarning alomatlari mavjud bo‘lsa, u moddaning og‘irroq jazo belgilangan qismi bo‘yicha javobgarlikka tortiladi. Biroq, agar ish materiallarida ayblovning shu epizodi bo‘yicha jinoiy hodisa yuz berganligi, shaxsning qilmishida jinoyat tarkibi bo‘lganligi va uning sodir etilgan jinoyatga daxli bo‘lganligi o‘z tasdig‘ini topgan bo‘lsa, bunday holatda sud ayblovdan JK moddasida yengilroq jazo nazarda tutilgan qismini chiqarishni belgilamay, hukmning tavsif qismida sudlanuvchini javobgarlikka tortishga asos bo‘lgan JK moddasining og‘irroq jazo belgilangan qismi bilan moddaning boshqa qismlarida nazarda tutilgan barcha kvalifikatsiya qiluvchi alomatlarini ko‘rsatib, javobgarlikka tortilishini asoslantirib berishi lozim.
Jazo tayinlashning umumiy asoslari to‘g‘risidagi qonunni qo‘llayotib, sudlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2006-yil 3-fevraldagi “Sudlar tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to‘g‘risida”gi 1-sonli qaroridagi tushuntirishlarga amal qilishlari va hukmning tavsif qismida sud tomonidan u yoki bu jazoni tayinlash haqidagi xulosaga kelganlik asoslarini ko‘rsatishlari, shuningdek ushbu jinoyat uchun jinoyat qonunida ko‘rsatilgan jazodan ham kamroq jazo tayinlash, qo‘shimcha jazoni tatbiq etish, harbiy hamda maxsus unvondan mahrum qilish asoslarini ko‘rsatishlari zarur.
JKning 56-moddasida sanab o‘tilgan jazoni og‘irlashtiradigan holatlar ro‘yxati qat’iy bo‘lib, kengaytirilgan talqinga yo‘l qo‘yilmaydi, jazoni yengillashtiruvchi holatlar esa sud tomonidan aniq ish holatlaridan kelib chiqib hukmning tavsif qismida asoslar keltirilgan holda kengaytirilishi mumkin. Jinoyatni tavsiflash belgilari, shuningdek shaxsning sudlanganlik holatining qonunda ko‘rsatilgan tartibda tugallanishi yoki olib tashlanishi jazoni og‘irlashtiruvchi holatlar sifatida keltirilmasligi kerak. Hukmda aybdorning birgina shaxsini inobatga olgan holda jazo tayinlanganligi to‘g‘risida qayd etish yetarli bo‘lmaydi.
29. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, JK 8-moddasining 2-qismiga muvofiq, hech kim aynan bitta jinoyat uchun ikki marta javobgarlikka tortilishi mumkin emas.
Oldingi tahrirga qarang.
Agar JK moddasi sanksiyasida ko‘rsatilgan asosiy jazoga qo‘shimcha jazo majburiy tarzda tayinlanishi belgilangan bo‘lsa, sud JKning 57-moddasini qo‘llagan holda, boshqa yengilroq asosiy jazo tayinlagan taqdirda, qo‘shimcha jazo faqat JKning 45-moddasini qo‘llagan holda tayinlanishi, sud hukmning tavsif qismida shunday qaror qabul qilganligini asoslantirishi lozim.
30. Ayblov hukmining qaror qismida JPK 468-moddasiga binoan sudlanuvchining familiyasi, ismi va otasining ismi, JKning uni aybli deb e’tirof etishga asos bo‘lgan moddasi (moddaning qismi, bandi), sudlanuvchining o‘ta xavfli retsidivist deb topilganligi (basharti sud shunday qaror qabul qilgan bo‘lsa), sudlanuvchiga har bir jinoyati uchun tayinlangan jazo turi va me’yori, uzil-kesil tayinlangan o‘talishi lozim bo‘lgan jazo chorasi, ozodlikdan mahrum etish jazo turi qo‘llanilganda jazoni o‘tash lozim bo‘lgan tegishli tartibli koloniya turi; sudlanuvchi shartli ravishda hukm qilinganda, sinov muddati va mahkumning ustidan kuzatuv olib borish vazifasi yuklatilgan jamoa va shaxs; ushlab turilgan yoki qamoqda saqlangan vaqtni jazo muddati hisobiga kiritish to‘g‘risida qaror; hukm qonuniy kuchga kirguniga qadar sudlanuvchiga nisbatan ehtiyot chorasiga oid qaror; mahkumning zimmasiga yuklatilgan majburiyatlar, JPK 533-moddasi asoslari bo‘yicha hukmning ijrosini kechiktirish to‘g‘risidagi qaror yoritilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
31. JPKning 471-moddasi talabiga ko‘ra, ayblov hukmining ham, oqlov hukmining ham qaror qismi sudlanuvchini lavozimidan chetlashtirish tarzidagi protsessual majburlov chorasini bekor qilish to‘g‘risidagi qarorni, qo‘zg‘atilgan fuqaroviy da’vo yoki sudning tashabbusi bilan ziyonni qoplash to‘g‘risidagi qarorni, ashyoviy dalillar hamda ishga ilova qilingan boshqa narsalar va hujjatlar to‘g‘risidagi qarorni, protsessual chiqimlar to‘g‘risidagi qarorni, shuningdek hukm ustidan apellatsiya va kassatsiya shikoyati berish, protest bildirish tartibi va muddatlarini o‘z ichiga olishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
32. Agar hukm chiqarishda, basharti: mazkur hukm bilan sudlanuvchiga tayinlangan jazoni qo‘llashdan ozod qiluvchi amnistiya akti e’lon qilingan bo‘lsa; shaxsning hukm chiqqunga qadar qamoqda bo‘lgan vaqti JKning 62-moddasida nazarda tutilgan dastlabki qamoqni hisobga olish qoidalarini nazarda tutib sud tomonidan tayinlangan jazo chorasiga teng yoki bu choradan ortiq bo‘lsa, sud ayblov hukmini chiqaradi va tavsif qismida qabul qilingan qarorni asoslantiradi, qaror qismida sudlanuvchini aybdor deb topib, unga JK tegishli moddasi (moddalari) bilan jazo tayinlaydi, so‘ngra qonunga asoslangan holda tayinlangan jazodan ozod qiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
33. JPKning 473-moddasiga muvofiq, sud hukmni imzolaganidan keyin sud majlisi zaliga qaytib chiqadi va raislik qiluvchi yoki xalq maslahatchisi hukmning qaror qismini e’lon qiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
34. Sudlarga tushuntirilishi lozimki, JPKning 473-moddasi faqat hukmning qaror qismini e’lon qilish tartibini nazarda tutadi.
35. Ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxsning voyaga yetmagan bolalari, keksa ota-onalari, qaramog‘ida boshqa shaxslar bo‘lsa va ular qarovsiz hamda yordamsiz qolayotgan bo‘lsa, sud O‘zbekiston Respublikasi JPKning 476-moddasiga muvofiq ayblov hukmini chiqarish bilan bir vaqtda ularni qarindoshlari yoki boshqa shaxslarning va muassasalarning vasiyligiga yoki homiyligiga topshirish, mahkumning qarovsiz qolayotgan mol-mulki yoki uy-joyi bo‘lsa, ularni qo‘riqlab turish choralarini ko‘rish to‘g‘risida ajrim chiqaradi. Agar ushbu masalalar ayrim sabablarga ko‘ra hukm chiqarish bilan bir vaqtda sud tomonidan hal qilinmagan bo‘lsa, ular sudning taqdimnomasi asosida umumiy asoslarda qonunda belgilangan tartibda hal qilinadi.
Shuningdek, sudlar ushbu masalani manfaatdor taraflarning taqdimnomasi yoki arizasiga asosan JPKning 541, 542-moddalarida nazarda tutilgan qoidalar asosida hukmni ijro etish bilan bog‘liq masalalarni hal qilish tartibida ko‘rib chiqishi mumkin. Bunda sud ushbu masalani shu tartibda ko‘rilishi lozimligini asoslantirishi kerak.
36. Mazkur qarorning qabul qilinishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1997-yil 2-maydagi “Sud hukmi to‘g‘risida”gi 2-sonli qarori, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2002-yil 14-iyundagi “Jinoiy jazolarning liberallashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining ayrim qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 10-sonli qarorining 12-bandi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2003-yil 19-dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan qabul qilingan ayrim qarorlarga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 20-sonli qarorining 3-bandi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2006-yil 3-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan qabul qilingan ayrim qarorlarga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 5-sonli qarorining 13-bandi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2007-yil 14-noyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan qabul qilingan ayrim qarorlarga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 17-sonli qarorning 1-bandi o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.