LexUZ sharhi
Ushbu Qonunning yangi tahriri 2001-yil 11-maydagi “Mudofaa to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni bilan tasdiqlangan.
O‘zbekiston Respublikasi Mustaqillik deklaratsiyasi, “O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida”gi Qonun, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qoidalaridan kelib chiqib, barcha davlatlar bilan tinch-totuv yashash siyosatini o‘tkaza borib o‘z mudofaa qudratini qurolli tajovuzdan himoyalanish uchun yetarli darajada saqlab turadi.
Ushbu Qonun davlat idoralari va mahalliy boshqaruv idoralarining O‘zbekiston Respublikasining mudofaa qobiliyatini ta’minlash borasidagi ishlarni yo‘lga qo‘yish, boshqarish asosini, huquq va majburiyatlarini belgilab beradi.
1. O‘zbekiston Respublikasining mudofaasi — davlat mustaqilligini, hududiy yahlitlikni, respublika manfaatlari himoya qilinishini va aholining tinch hayot kechirishini ta’minlashga qaratilgan siyosiy, iqtisodiy, harbiy va ijtimoiy-huquqiy tadbirlar majmuidan iboratdir.
2. Mudofaaning maqsadlariga O‘zbekiston Respublikasiga qarshi chetdan qilinadigan hujumning oldini olish va har qanday tajovuz qilinishi mumkin bo‘lgan sharoitda qurolli himoyalanishni uyushgan holatda qo‘llashning barcha zarur shart-sharoitini yaratish orqali erishiladi.
Z. O‘zbekiston Respublikasini mudofaa qilish Qurolli Kuchlarning, iqtisodiyotning, aholining, hududning O‘zbekiston Respublikasi harbiy doktrinasiga muvofiq tajovuzni daf etishga doim tayyorligiga asoslanadi.
4. O‘zbekiston Respublikasining harbiy doktrinasi Qurolli Kuchlar tuzilishida mudofaalanish kifoya qilarli darajada bo‘lishi qoidasiga amal qiladi va O‘zbekiston Respublikasi:
betaraflik yo‘lini tutishga intilishidan va yadro qurollarini yaqinlashtirmaslik, yadro qurollarini joylashtirmaslik, ishlab chiqarmaslik va sotib olmaslik qoidasiga rioya etishga harakat qilishidan;
bironta ham davlatga hududiy masalada da’vo qilmasligidan va bironta ham xalqni dushman deb bilmasligidan;
basharti o‘zi tajovuz obyekti bo‘lib qolmagan taqdirda biron-bir davlatga qarshi jangovar harakatlarni birinchi bo‘lib boshlamasligidan iboratdir.
tajovuzlarning oldini olish yuzasidan xalqaro maydonda tegishli tadbirlarni amalga oshirishni; xavfsizlikning jamoa bo‘lib amalga oshiriladigan tadbirlarini ishlab chiqish va o‘tkazishda qatnashish imkoniyatlarini;
harbiy-texnika siyosatini, harbiy-iqtisodiy tadbirlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishni va Qurolli Kuchlarni qurol-yarog‘, harbiy texnika bilan, harbiy-texnika ashyolari, oziq-ovqat hamda boshqa moddiy-texnika vositalari bilan to‘la-to‘kis ta’minlab turishni;
Qurolli Kuchlarning kerakli tuzilmalarini hozirlash, tayyorgarlik darajasini kuchaytirish hamda zarur tarkibini va miqdorini ta’minlash, ularning jangovarlik qobiliyati, jangovar va safarbarlik tayyorgarligi O‘zbekiston Respublikasiga qarshi qaratilgan harbiy ig‘vogarliklarning payini qirqishni va tajovuzlarni daf etishni ta’minlaydigan darajada bo‘lishini;
mudofaa va harbiy qurilishga doir masalalarni qonun yo‘li bilan tartibga solib borishni o‘z ichiga oladi.
O‘zbekiston Respublikasining mudofaa to‘g‘risidagi qonunlari ushbu Qonundan hamda unga muvofiq chiqariladigan O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir.
mudofaa, harbiy qurilish, harbiy xizmatchilar va ularning oila a’zolarini ijtimoiy-huquqiy jihatdan himoya qilish masalalariga doir qonunlar haqiqatda bajarilishi ustidan parlament nazoratini amalga oshiradi;
Mudofaa konsepsiyasini, harbiy qasamyodni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirini;
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining safarbar etish va safarbarlikdan bo‘shatish to‘g‘risidagi, qurolli hujum qilingan taqdirda harbiy holat e’lon qilish haqidagi, urush holati e’lon qilish to‘g‘risidagi, harbiy harakatlar to‘xtatilgach sulh tuzish xususidagi, tinchlik va xavfsizlikni saqlash bo‘yicha xalqaro shartnomalarga doir majburiyatlarni bajarish zarur bo‘lib qolganda Qurolli Kuchlarni qo‘llash to‘g‘risidagi, shuningdek Respublika manfaatlari uchun boshqa vazifalarni hal etishga doir farmonlarini tasdiqlaydi;
O‘zbekiston Respublikasining harbiy masalalarga doir xalqaro shartnomalarini ratifikatsiya qiladi va bekor qiladi;
O‘zbekiston Respublikasi davlat manfaatlariga qurolli xuruj qilingan taqdirda respublika mudofaasini ta’minlash, uning mustaqilligini, hududiy yaxlitligini, erkinligini himoyalashning zarur chora-tadbirlarini ko‘radi;
O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirini tayinlab, so‘ngra uni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tasdig‘iga taqdim etadi;
muayyan muddatga Qurolli Kuchlar tuzish, ularning strategik vazifalari rejasini, shuningdek safarbarlik rejasini tasdiqlaydi;
O‘zbekiston Respublikasiga qurolli hujum qilingan taqdirda umumiy yoki qisman safarbarlik, urush holati e’lon qiladi, ayrim hududlarda harbiy holat joriy etadi, harbiy vaqtning normativ hujjatlarini amalga kiritadi va ularning amal qilishini to‘xtatadi. Qabul qilgan qarorlarini O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tasdig‘iga kiritadi;
qarorlar qabul qiladi va O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlariga jangovar harakatlar yuritish to‘g‘risida, shuningdek favqulodda hollarda ulardan foydalanish haqida buyruq beradi;
yuqori ofitserlar sostavini lavozimlarga tayinlaydi, ularga harbiy hamda maxsus unvonlar beradi, shuningdek ularning lavozimlari va unvonlarini pasaytiradi.
o‘ziga bo‘ysunadigan tuzilmalarning mudofaani ta’minlash, Qurolli Kuchlarni qurol-yarog‘, harbiy texnika va boshqa moddiy vositalar bilan ta’min etish borasidagi faoliyatiga rahbarlik qiladi;
mudofaa va Qurolli Kuchlar ehtiyojlari uchun zarur bo‘ladigan moddiy-texnika resurslari, oziq-ovqat, buyum va boshqa ashyolar me’yori va hajmini, harbiy xizmatga va muqobil xizmatga chaqirilishi lozim bo‘ladigan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining miqdorini hamda ularning harbiy xizmatni va muqobil xizmatni o‘tashi tartibini, harbiy xizmat yoshidagilar va chaqiriluvchilarni harbiy hisobga olish ishini yuritish tartibini belgilab beradi;
harbiy xizmatchilarni muddatli haqiqiy harbiy xizmatga chaqirish hamda harbiy xizmatdan zaxiraga bo‘shatish va harbiy xizmat yoshidagilarni yig‘inga chaqirish, urush davrida safarbar etish va safarbarlikdan bo‘shatish to‘g‘risida qarorlar qabul qiladi;
xalq xo‘jaligini safarbarlikka tayyorlash, safarbarlikni kuchaytirish va uni urush holati sharoitidagi ish tartibiga o‘tkazishga rahbarlik qiladi;
harbiy xizmatchilar, iste’fodagi harbiy xizmat yoshidagilar va ular oilalarining, shuningdek xizmat burchini o‘tayotganda halok bo‘lgan, vafot etgan, bedarak yo‘qolgan yoki asirlikka tushib qolgan harbiy xizmatchilar oilalarining ijtimoiy-huquqiy kafolatlari, ularning moddiy, maishiy va pensiya ta’minoti masalalarini hal etadi;
harbiy-hunar ta’limiga ixtisoslashgan oliy va o‘rta harbiy-o‘quv yurtlarini tuzadi va ularni tugatadi.
O‘zbekiston Respublikasining Mudofaa vazirligi respublika Qurolli Kuchlarining davlat boshqaruv idorasi hisoblanadi va Qurolli Kuchlarning holati hamda ularni yanada rivojlantirish uchun, jangovar tayyorgarligi va harbiy intizomi uchun to‘la javobgar bo‘ladi.
Qurolli Kuchlarda mudofaa sohasidagi va harbiy qurilish jabhasidagi davlat siyosati o‘tkazilishini ta’minlaydi;
mudofaa, Qurolli Kuchlarni tuzish va rivojlantirish rejalari va konsepsiyalarining, qurol-yarog‘larni va harbiy texnikani rivojlantirish davlat dasturining loyihalarini, mudofaa ehtiyojlariga pul ajratishga doir takliflarni ishlab chiqadi va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi muhokamasiga kiritadi;
harbiy texnika va boshqa harbiy ashyolar yaratish, ishlab chiqarish va remont qilishga oid davlat buyurtmalari bajarilishini nazorat qiladi;
Qurolli Kuchlar shaxsiy sostavi bilan harbiy, huquqiy, axloqiy tarbiya, shuningdek ma’naviy-psixologik tayyorgarlik, harbiy kadrlarni joy-joyiga qo‘yish ishlarini olib boradi;
harbiy xizmatdan bo‘shatilganlarga pensiyalar to‘lanishini, harbiy xizmatchilar va ular oila a’zolarining shaxsiy huquq va erkinliklari himoyasini amaldagi qonunlarga muvofiq ravishda ta’minlaydi;
safarbarlik zaxiralarini hozirlash va qayta tayyorlash, fuqarolarni harbiy va muqobil xizmatga chaqirish hamda belgilangan xizmat muddatini tugatgan harbiy xizmatchilarni va muqobil xizmatdagi xizmatchilarni zaxiraga bo‘shatish, harbiy xizmat yoshidagilarni yig‘inga chaqirish, shuningdek safarbarlikka chaqirish va safarbarlikdan bo‘shatish ishlarini rejalashtiradi va amalga oshirishni tashkil etadi;
Harbiy buyurtmalarni bajarayotgan vazirliklar va idoralar boshqaruvning topshirilgan tarmoqlarida mudofaa ehtiyojlariga mo‘ljallangan zarur mahsulotlarning yetkazib berilishi uchun, tarmoqning safarbarlik tayyorligi uchun javobgar bo‘ladi, tarmoq harbiy davrda safarbarlik tayyorligi rejasiga muvofiq barqaror ishlashini ta’minlashga doir chora-tadbirlarni amalga oshiradi.
korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar mudofaani, xalq xo‘jaligining safarbarlik tayyorgarligini ta’minlash sohasidagi qonunlarning bajarishlari uchun mas’ul bo‘ladilar;
harbiy qismlarga va muassasalarga zarur mahalliy mahsulotlar yetkazilib berilishini, ular suv, issiqlik va elektr energiyasi bilan ta’minlanishini amalga oshiradilar, aloqa vositalarini beradilar, kommunal-maishiy va boshqa xizmatlar ko‘rsatadilar;
mudofaa manfaatlarini ko‘zlab qonunlarga muvofiq yer ajratib beradilar va ulardan foydalanishni nazorat qilib boradilar;
qonunlarda belgilangan tartibda harbiy qismlarga, Qurolli Kuchlarning muassasalariga, harbiy o‘quv yurtlari, korxona va tashkilotlariga xizmat binolari va turar joylar ajratib beradilar, harbiy obyektlarga, harbiy xizmatchilarga, ularning oilalariga nisbatan qonunga zid xatti-harakatlar qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik yuzasidan chora-tadbirlar ko‘radilar.
Korxonalar, muassasalar va tashkilotlar kimning tasarrufida ekanliklari va mulkchilikning shaklidan qat’i nazar, davlatning harbiy buyurtmalari va shartnomalar bajarilishi uchun qonunda belgilangan tartibda javob beradilar, safarbarlik uchun kerakli kuchlarni va zaxiralarni yaratadilar va shay qilib turadilar.
O‘zbekiston Respublikasi, uning hududiy yaxlitligini, mustaqilligini himoya qilish respublika fuqarolarining Konstitutsiyaviy burchi hisoblanadi.
Boshqa davlatlarning O‘zbekistonda doimiy yashab turgan yoki vaqtincha turgan fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar O‘zbekiston Respublikasida harbiy xizmatga va harbiy tayyorgarlik ko‘rishga majbur emas.
1. O‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari respublika manfaatlarini, aholining tinch turmushini, O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini va hududiy yaxlitligini himoya qilish uchun barpo etiladi.
harbiy xizmatchilar va ular oila a’zolarining ijtimoiy va huquqiy himoyalanishini ta’min etish asosida quriladi va o‘z faoliyatini amalga oshiradi.
Z. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari Quruqlikdagi qo‘shinlar, harbiy-havo kuchlari, havo hujumidan mudofaa qo‘shinlari va maxsus qo‘shinlardan iborat bo‘ladi.
Urush bo‘lgan taqdirda Qurolli Kuchlar o‘z vazifalarini Milliy xavfsizlik xizmatining chegara qo‘shinlari bilan, Ichki ishlar vazirligining ichki qo‘shinlari bilan hamkorlikda bajaradilar.
4. Qurolli Kuchlarni joylashtirish O‘zbekiston Respublikasi hududini, chegaralarini va havo tegralarini ishonchli himoya qilinishini ta’minlashdek strategik rejalar asosida belgilanadi va harbiy doktrina talablariga, strategik va operativ rejalar asosida, shuningdek qo‘shinlarni safarbar etib joylashtirish rejasiga muvofiq amalga oshiriladi.
5. Qurolli Kuchlarni tuzish “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuniga muvofiq amalga oshiriladi.
Qurolli Kuchlarni tuzish — harbiy xizmatga shu hududdan va hudud tashqarisidan chaqirishni uyg‘un holda bajarish orqali amalga oshiriladi.
Harbiy obyektlar va inshootlar, qurol-yarog‘larning, harbiy texnikaning va boshqa harbiy mol-mulkning barcha turlari davlat mulki hisoblanadi, Qurolli Kuchlar tasarrufida bo‘ladi, ular qonunlarda belgilangan asoslarga binoan va vakolatlari doirasida bu narsalarga egalik qiladilar, ulardan foydalanadilar va ularni tasarruf etadilar.
Qurol-yarog‘ni, harbiy texnikani, butlovchi buyumlarni va boshqa mol-mulkni ishlab chiqarish, yetkazib berish va ta’mirlash, mudofaa ehtiyojlari uchun oziq-ovqatni yetkazib berish, shuningdek mudofaa manfaatlari yo‘lida ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstruktorlik va qurilish ishlarini bajarish, davlat safarbarlik zaxiralarida safarbarlik boyliklarini yaratish, rivojlantirish va saqlab qolish to‘la hajmda davlat buyurtmasiga kiritiladi.
Mudofaa ehtiyojlari uchun davlat buyurtmalarining bajarilishi soliq, ijara imtiyozlari va boshqa imtiyozlar bilan rag‘batlantiriladi.
Qurolli Kuchlarning binolari, inshootlari, harbiy texnikasi, qurol-yarog‘lari va boshqa mol-mulki davlat tasarrufidan chiqarilishi va xususiylashtirilishi mumkin.
Urush holati O‘zbekiston Respublikasiga harbiy hujum qilingan taqdirda e’lon qilinadi va bu holat bir-biriga qarshi urushayotgan tomonlar sulh tuzganlaridan keyingina bekor qilinadi.
Urush holati e’lon qilinishi bilanoq yoki harbiy harakatlar amalda boshlab yuborilgan daqiqadan e’tiboran harbiy davr amal qiladi hamda u harbiy harakatlar amalda to‘xtatilgan kunda va soatda tugaydi.
Respublika hududiga qo‘shinlar yoki qurolli guruhlar qo‘qqisdan hujum qilgan yoki bostirib kirgan taqdirda harbiy boshqaruvning mahalliy idoralari urush e’lon qilinishini kutmay hujumni qaytarishning barcha choralarini ko‘rishlari shart.
Harbiy xuruj xavfi bo‘lganida respublikaning ayrim yerlarida yoki butun hududida harbiy holat joriy etiladi.
Oliy Bosh ko‘mondonning vazifalari harbiy holat e’lon qilinishi bilanoq O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti zimmasiga yuklanadi. Uning huzurida Mudofaa Kengashi tuziladi, Kengash harbiy davrda Qurolli Kuchlarga va xalq xo‘jaligiga rahbarlik qiladi.
Urush holati e’lon qilinishi yoki harbiy holat joriy etilishi bilanoq Qurolli Kuchlarni safarbar etib joylarga tarqatish va iqtisodiyotni urush davri ish tartibiga o‘tkazish maqsadida umumiy yoki qisman safarbarlik e’lon qilinadi.
Hududiy mudofaa davlat chegaralarini, harbiy obyektlar va inshootlarni dushman hujumidan himoya qilish, dushmanning desantchi va qo‘poruvchi kuchlariga qarshi kurash, shuningdek harbiy holat tartibini saqlab turish maqsadida tashkil etiladi va amalga oshiriladi.
Hududiy mudofaani ta’minlashga jalb etilayotgan kuchlarning vazifalari, ularni tashkil etish va hamkorlikda harakat qilish tartibi Qurolli Kuchlarning safarbarlik rejasida belgilab qo‘yiladi.
Fuqarolar va mansabdor shaxslarning mudofaa to‘g‘risidagi qonunlarni bajarmasligi amaldagi qonunlarga muvofiq jinoiy, ma’muriy, intizomiy javobgarlikka tortishga sabab bo‘ladi.