O‘zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-yil, 5-son, 223-modda) va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-son “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari to‘plami, 2000-yil, 7-son, 39-modda) qaroriga muvofiq buyuraman:
Keyingi tahrirga qarang.
1. Sirka kislotasi ishlab chiqarish xodimlari uchun xavfsizlik qoidalari ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.
“Sanoatkontexnazorat” Davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2009-yil 21-dekabrdagi 271-sonli buyrug‘iga
ILOVA
ILOVA
Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-y., 5-son, 223-modda) va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-son “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari to‘plami, 2000-yil, 7-son, 39-modda) qaroriga muvofiq sirka kislotasi ishlab chiqarish xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish tartibini belgilaydi.
Keyingi tahrirga qarang.
1. Mazkur Qoidalar sirka kislotasi ishlab chiqaruvchi barcha turdagi tashkilotlar (bundan keyingi o‘rinlarda tashkilotlar deb yuritiladi) uchun taalluqlidir.
2. Mazkur Qoidalar ishlab chiqarish binolarini va inshootlarini loyihalash, qurish va qayta qurishda, sexlarni texnik jihozlash va qayta jihozlashda, texnologik jarayonlar hamda uskunalardan foydalanishda hisobga olinishi lozim.
3. Mazkur Qoidalar texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablari bajarilishi shart ekanligini istisno etmaydi.
4. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati bunga maxsus vakolat berilgan davlat organlari tomonidan, jamoatchilik nazorati esa mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan saylanadigan mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakillar tomonidan amalga oshiriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
5. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish borasidagi ishlarni tashkil qilish Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil qilish to‘g‘risidagi (ro‘yxat raqami 273, 1996-yil 14-avgust) namunaviy nizomga muvofiq amalga oshiriladi.
6. Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil qilish to‘g‘risidagi namunaviy nizomga muvofiq tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha ichki nazoratning asosiy turlari quyidagilar hisoblanadi:
8. O‘zbekiston Respublikasi “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-y., 5-son, 223-modda) 14-moddasiga muvofiq xodimlar soni 50 va undan ortiqni tashkil qiluvchi tashkilotlarda maxsus tayyorgarlikdan o‘tgan shaxslar orasidan mehnatni muhofaza qilish xizmati tashkil qilinadi. Xodimlar soni 50 dan kam bo‘lgan tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish funksiyalarini bajarish tashkilot rahbarlaridan birining zimmasiga yuklatiladi. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilish xizmati vazifalariga mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlik texnikasi bo‘yicha barcha ishlarni muvofiqlashtirish va ushbu ishlar o‘z vaqtida bajarilishini nazorat qilish kiradi.
Keyingi tahrirga qarang.
mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish ishlarini yaxshilash, sanitariya-sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari bo‘yicha bo‘limni o‘z ichiga olgan jamoaviy shartnoma;
tasdiqlangan mehnat sharoitlarini baholash va ish o‘rinlarini attestatsiya qilish uslubiga muvofiq ish o‘rinlarini attestatsiya qilish kartalari;
ishchilar va muhandis-texnik xodimlarni o‘qitish, yo‘l-yo‘riq berish va bilimlarini sinovdan o‘tkazish dasturlari;
mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha ma’muriy-jamoatchilik nazoratini yuritish jurnali (uch bosqichli nazorat);
ishchi va xizmatchilar bilan yong‘inga qarshi yo‘l-yo‘riq berish va yong‘in-texnikaviy minimum mashg‘ulotlarini o‘tkazish dasturi;
Keyingi tahrirga qarang.
10. Mehnatni muhofaza qilish xizmati o‘z maqomiga ko‘ra tashkilotning asosiy xizmatlariga tenglashtiriladi va uning rahbari yoki bosh muhandisiga bo‘ysunadi hamda tashkilotning faoliyati tugatilgan taqdirda bekor qilinadi.
Keyingi tahrirga qarang.
11. Tashkilotlarda mehnat faoliyati bilan bog‘liq ravishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar va boshqa jarohatlanishlarni tekshirish va hisobini yuritish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 6-iyundagi 286-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risida”gi nizomga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
12. Tashkilotlarning barcha xodimlari, shu jumladan rahbarlari o‘z kasblari va ish turlari bo‘yicha belgilangan tartibda o‘qishlari, yo‘l-yo‘riqlar olishlari, bilimlarini tekshiruvdan o‘tkazishlari hamda qayta attestatsiyadan o‘tishlari lozim.
13. Bevosita ishlab chiqarishda ishlarni tashkillashtirish va bajarish bilan bog‘liq ishchilar, rahbarlar, muhandis-texnik xodimlarning mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha bilimlarini sinovdan o‘tkazish Mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash to‘g‘risidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 272, 1996-yil 14-avgust) muvofiq amalga oshirilishi lozim.
14. Ma’muriyat barcha ishga kirayotganlar, shuningdek boshqa ishga o‘tkazilayotganlar uchun ishlarni bajarishning xavfsiz usullarini tashkil etishlari, mehnatni muhofaza qilish va baxtsiz hodisalarda jabrlanganlarga yordam ko‘rsatish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlar berishlari shart.
15. Ishlarni texnologik reglament bo‘yicha xavfsiz yuritish yo‘riqnomalari Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha yo‘riqnomalarni ishlab chiqish to‘g‘risidagi nizomga (ro‘yxat raqami 870, 2000-yil 7-yanvar) muvofiq ishlab chiqiladi va ishlovchilar hamda ish joylarini shu yo‘riqnomalar bilan ta’minlash tashkilot rahbariyati zimmasiga yuklatiladi.
16. Sirka kislotasi ishlab chiqarish xodimlari uchun quyidagi asosiy xavfli va zararli omillar xosdir:
ish joyi hududi havosining changlanishi va gazlanishi (sirka kislotasi, atsetaldegidi, azot oksidi, metilatsetat marganets karbonati, nikel karbonati, kalsiyli soda va boshqalar);
shovqin, tebranish, issiqlik nurlanishi va noqulay mikroiqlim (harorat, nisbiy namlik, havoning harakatlanish tezligi).
17. Xodimlar xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari, ularning tavsifi, yuzaga kelish manbalari, ishchilarga ta’sir qilish xususiyatlari va salomatlik uchun xavflilik darajasi va kelgusidagi oqibatlari to‘g‘risida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lishi lozim.
18. Ish joylaridagi ishlab chiqarish muhiti va mehnat jarayonining xavfli hamda zararli omillari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ishlab chiqarish muhitining fizik, kimyoviy, radiologik, mikrobiologik va mikroiqlim o‘lchovi natijalari, shuningdek mehnatning og‘irligi ish joylarini mehnat sharoitlari bo‘yicha attestatsiya qilish orqali tasdiqlanishi lozim.
19. Ish hududiga yoki atrof muhitga zararli moddalarni bug‘, gaz, chang ko‘rinishida ajratishi mumkin bo‘lgan texnologiyalardan foydalanishda ularning kimyoviy va mikrobiologik tarkibi GOST 12.1.005-88 “Ish hududining havosi. Umumiy sanitariya-gigiyenik talablar”ga muvofiq bo‘lishi lozim.
20. Yangi zararli moddalar paydo bo‘lishiga yoki xavfli va zararli omillar yo‘qolishiga olib keladigan texnologik jarayonlar o‘zgarishlarida yoxud yangi ishlab chiqarish uskunalarini joriy qilishda ro‘yxatlarga tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.
21. Tashkilot o‘ta xavfli sharoitda bajariladigan kasblar va ishlar ro‘yxatiga ega bo‘lishi lozim. Ro‘yxatda aniq texnologik jarayon, ishlab chiqarish uskunasi, ishlatiladigan xomashyo va ishlarni amalga oshirish xususiyatlari bilan bog‘liq xavflar hisobga olinishi lozim. Ro‘yxatga xavfli moddalar bilan bajariladigan ishlar, balandlikda, ifloslangan havo va suv muhitida, yuqori harorat va namlik sharoitida bajariladigan ishlar, bug‘ va suv isitish qozonlari, yuk ko‘tarish mexanizmlari, bosim ostida ishlaydigan sig‘imlar, elektr uskunalariga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq ishlar hamda amaldagi tarmoq ro‘yxatlariga muvofiq boshqa ishlar kiritilishi shart.
22. O‘ta xavfli ishlarga faqat maxsus o‘qitilgan, ushbu ishlarni bajarish huquqini beruvchi hujjatga ega bo‘lgan xodimlar qo‘yiladi.
23. Barcha xodimlar o‘ta xavfli ishlarni bajarish topshirig‘ini olishdan oldin, mehnat muhofazasi bo‘yicha yo‘l-yo‘riq olishi va ishlarni xavfsiz bajarish usullarini o‘zlashtirib olishi shart.
24. O‘ta xavfli ishlarni bajarish, faqat belgilangan tartibda mas’ul xodim qo‘l qo‘yib rasmiylashtirilgan maxsus naryad-ruxsatnomaga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
25. Tashkilot rahbariyati o‘ta xavfli ishlarni rejalashtirishda, tashkillashtirishda va xavfsiz bajarishda belgilangan talablarga muvofiq amalga oshirilishiga to‘la javobgardir.
26. Ishlovchilarni zararli va xavfli ishlab chiqarish muhiti omillaridan himoya qilish tegishli standartlar va me’yorlar talablariga mos jamoaviy va shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish orqali ta’minlanishi lozim.
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining havo muhitini normallashtirish vositalari (shamollatish va havo tozalash, isitish, havo haroratini, namligini bir xil me’yorda saqlash va boshqalar);
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining yorug‘ligini normallashtirish vositalari (yoritish asboblari, yorug‘lik o‘rinlari, yorug‘likdan himoya qilish moslamalari va boshqalar);
shovqin, tebranma, elektr toki urishi, statik tok va uskunalar yuzasining yuqori darajadagi haroratdan himoya qilish vositalari;
28. Jamoaviy himoya vositalari (ventilatsiya, aspiratsiya, erga ulash, mahalliy so‘rg‘ichlar va boshqalar) zararli va xavfli ishlab chiqarish muhiti omillari xonadagi barcha ishlovchilarga ta’sir qilganda qo‘llanishi shart va tashkilotni qurish yoki rekonstruksiya qilish loyihalariga kiritilishi lozim.
29. Jamoaviy himoya vositalari zararli va xavfli omillarni ruxsat etilgan miqdorgacha kamaytirish imkonini bermagan hollarda shaxsiy himoya vositalari qo‘llanishi lozim. Bunday hollarda shaxsiy himoya vositalarisiz kishilarning ishtiroki va ishlar amalga oshirilishi taqiqlanadi.
30. Shaxsiy himoya vositalaridan foydalangan holda ishlovchilar, ularning qo‘llanishi, himoya xususiyatlari, amal qilish muddati to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘lishi hamda ulardan foydalanishga o‘rgatilishi lozim.
amaldagi me’yorlar bo‘yicha mazkur ishlab chiqarish uchun talab qilinadigan barcha shaxsiy himoya vositalarining zarur miqdori va nomenklaturasini;
shaxsiy himoya vositalaridan xavfli va zaharli moddalar muhitida foydalanilganda ularni degazatsiya va dezinfeksiya qilishni (bir marta qo‘llaniladigan himoya vositalari bundan mustasno).
32. Ish beruvchi Kimyo ishlab chiqarishi xodimlari uchun maxsus kiyim, maxsus poyabzal va boshqa yakka tartibda himoyalanish vositalarini bepul berishning namunaviy me’yorlariga (ro‘yxat raqami 1958, 2009-yil 14-may) muvofiq ishchi va xizmatchilarni maxsus kiyim, maxsus poyabzal va boshqa shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlashi lozim. Ish joyiga mos maxsus kiyimi, maxsus poyabzal va shaxsiy himoya vositalari to‘plami bo‘lmagan shaxslarni ishga qo‘yish taqiqlanadi.
33. O‘ta xavfli ishlarga tegishli kasbiy ma’lumotga ega bo‘lmagan shaxslarni qabul qilish man etiladi.
34. O‘ta xavfli ishlarga xizmat ko‘rsatish ishlari bilan shug‘ullanish faqat belgilangan tartibda tasdiqlangan, maxsus o‘qitilganligi to‘g‘risidagi guvohnomalarga ega bo‘lgan shaxslarga ruxsat etilishi lozim.
35. Tashkilot xodimlari ishni bajarishning xavfsiz usullariga o‘qitilib, olingan bilimlari Mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash to‘g‘risidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 272, 1996-yil 14-avgust) muvofiq sinovdan o‘tkazilgandan so‘ng ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishga ruxsat etilishi lozim.
36. Kasbiy tanlovdan so‘ng ishga qabul qilingan xodimlarning kasbiy mahorati yuqori ekanligiga ishonch hosil qilish maqsadida nazorat o‘rnatish, zarur bo‘lganda qayta yo‘l-yo‘riqdan o‘tkazish lozim.
37. O‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslar mehnatidan foydalanish taqiqlanadigan noqulay mehnat sharoitiga ega ishlar ro‘yxatiga (ro‘yxat raqami 1990, 2009-yil 29-iyul) muvofiq 18 yoshga to‘lmagan shaxslar zararli va noqulay mehnat sharoitiga ega ishlarga qabul qilinmasligi lozim.
38. Ayollar mehnatidan foydalanish qisman yoki to‘liq taqiqlangan noqulay mehnat sharoitiga ega ishlar ro‘yxatiga (ro‘yxat raqami 865, 2000-yil 5-yanvar) muvofiq ayollar zararli va noqulay mehnat sharoitiga ega ishlarga qabul qilinmasligi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
39. Tashkilot ma’muriyati yoki ish beruvchi xavflilik darajasi yuqori bo‘lgan ishlarni rejalashtirish, tashkillashtirish va ularga nisbatan belgilangan talablarga muvofiq holda amalga oshirish uchun to‘liq javobgar hisoblanadi.
40. Tashkilot ma’muriyati (yoki ish beruvchi) kasaba uyushmasi qo‘mitasi va vakolatli sog‘liqni saqlash organlari bilan birgalikda har yili davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishi lozim bo‘lgan xodimlarning ro‘yxatini tuzishi hamda xodimlarning ko‘rikka kelishini ta’minlashi lozim.
41. Tashkilotlarda xodimlarning sog‘lig‘ini nazorat qilish “Xodimlarni ishga kirishdan oldin dastlabki va davriy tibbiy ko‘riklardan o‘tkazish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi buyruq (ro‘yxat raqami 937, 2000-yil 23-iyun) asosida amalga oshirilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
42. Tibbiy ko‘rikdan o‘tishdan yoki tibbiy komissiyalarning tekshiruvlar natijasida bergan tavsiyalarini bajarishdan bo‘yin tovlagan xodimlarni ma’muriyat ishga qo‘ymaslikka haqlidir.
43. Sog‘lig‘i holatiga ko‘ra yengilroq yoki noqulay ishlab chiqarish omillarining ta’siridan holi bo‘lgan ishga o‘tkazishga muhtoj xodimlarni ish beruvchi, ularning roziligi bilan, tibbiy xulosaga muvofiq vaqtincha yoki muddatini cheklamay, ana shunday ishlarga o‘tkazishi shart.
44. Tibbiy ko‘riklar tashkilotning tibbiy-sanitariya qismlari va poliklinikalari, ular mavjud bo‘lmagan holda davolash-profilaktika muassasasi tomonidan o‘tkazilishi lozim. Tibbiy ko‘riklar davolash-sog‘lomlashtirish tadbirlari belgilangan tekshirish dalolatnomasi bilan yakunlanishi lozim.
45. Tashkilot ma’muriyati (yoki ish beruvchi) va kasaba uyushmasi qo‘mitasi tibbiy ko‘rik dalolatnomasi bilan tanishib chiqishi, ish beruvchi esa dalolatnomada ko‘zda tutilgan barcha tadbirlar va ko‘rsatmalarni bajarishi lozim.
46. Davriy tibbiy ko‘riklar o‘z vaqtida, sifatli o‘tkazilishi va ularning natijalariga ko‘ra tavsiyalar bajarilishi uchun javobgarlik tashkilotning ma’muriyati zimmasiga yuklanadi.
48. Ishlab chiqarish binolari, inshootlari, uskunalari, texnologik jarayonlari ishlovchining sog‘lig‘i va mehnatini himoyalash talablariga javob berishi kerak va QMQ 2.09.02-85 “Ishlab chiqarish binolari” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
49. Tashkilotda transport vositalarini va piyodalarni tashkilot hududida harakatlanish chizmasi ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo‘lishi kerak.
50. Transport vositalari va tashkilot hududida piyodalarning harakati chizmasi tashkilotga kirish va chiqish, hamda ish uchastkalari va sexlarning ko‘rinarli joylariga osib qo‘yilishi kerak.
51. O‘tish, chiqish yo‘llari, koridor va tambur, narvonlar, turli predmetlar, asbob-uskunalar bilan to‘sib qo‘yilishiga ruxsat etilmaydi. Evakuatsiyaga chiqish yo‘llarining barcha eshiklari binodan chiqish yo‘nalishi bo‘yicha oson ochilishi kerak.
52. Pollar tekis, yoriqlarsiz, teshiklarsiz va qavariq joylari bo‘lmasligi, QMQ 2.03.13 “Pollar” talablariga binoan bajarilgan bo‘lishi kerak. Pollarni ta’mirlashda pollar qanday materiallardan tayyorlangan bo‘lsa, xuddi shu materiallarni qo‘llash zarur.
53. Portlash xavfi bo‘lgan va portlash xavfi bo‘lmagan xonalar orasidagi ichki devorlar gazlarni o‘tkazib yubormaydigan qilib qurilgan bo‘lishi kerak. Devorlarning suvog‘i va choklarning ulanish holatiga jiddiy e’tibor qaratish va ular buzilganda shikastlangan joylarni tezda tuzatish kerak.
54. Bir xodimga ishlab chiqarish xonalari hajmi 15 m³. dan, maydoni 4,5 m². dan kam bo‘lmasligi lozim.
55. Evakuatsiyaga chiqish yo‘llarining soni, ularning joylanishi QMQ 2.09.02-85 “Ishlab chiqarish binolari” va ShNK 2.01.02-97 “Bino va inshootlarning yong‘in xavfsizligi” talablariga muvofiq bajariladi.
56. Boshqarish pultlari — zararli va portlash xavfi bo‘lgan bug‘, gaz va changlar ajralib chiqadigan, shuningdek yuqori vibratsiyaga ega bo‘lgan texnologik asbob-uskunalar o‘rnatilgan ishlab chiqarish xonalarida joylashtirilishi taqiqlanadi.
57. Xom ashyo va tayyor mahsulot yetkazib beriladigan devordagi ochiq teshiklar yong‘in, xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining tarqalishiga yo‘l qo‘ymaydigan moslama va qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lishi lozim.
58. Shamollatish va isitish QMQ 2.04.05-97 “Isitish, shamollatish va konditsiyalash” talabiga muvofiq bo‘lishi lozim.
59. Oqimli shamollatishlarni tashqi havo tizimidan olish erdan kamida 2 m. balandlikda bajarilishi lozim.
60. O‘tish joylarida (galereyalarda, zinalar maydonchalarida va shunga o‘xshash) joylashgan isitish jihozlari (quvurlar, registrlar va shunga o‘xshashlar), ruxsat etilgan o‘tish yo‘lkalarining enini kamaytirmasligi kerak.
61. Ishchi joylariga ochiq darvoza, eshik yoki texnologik teshikdan keluvchi havo harorati yilning sovuq davrida yengil jismoniy ishda 21°C, o‘rta og‘ir ishda 17°C, og‘ir ishda 16°C dan past bo‘lmasligi kerak.
63. Binolarda joylashgan ishchi maydonlaridan, xodimlarning isinish xonalarigacha bo‘lgan masofa 75 m., tashkilot maydonidagi ishchi joylaridan 150 m. dan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
64. Suv bilan ta’minlash va kanalizatsiya tizimi QMQ 2.04.01-98 “Binolarning ichki suv quvuri va kanalizatsiyasi” talabiga mos kelishi kerak.
65. Tashkilotning ishlab chiqarish oqova suvlari, tashqi kanalizatsiyaga yetib kelguncha zararli moddalardan tozalanishi kerak.
66. Tozalangandan so‘ng suvda zararli moddalarning tarkibi sanoat tashkilotlarini loyihalashtirish sanitar normalari o‘rnatgan, chegaralangan ruxsat etilgan konsentratsiyasidan oshib ketmasligi lozim.
67. Ichimlik suvidan foydalanish uchun suv quvuriga ulangan favvorachalar bo‘lishi kerak. Suv quvurlari bo‘lmagan taqdirda baklarda qaynatilgan suv bo‘lishi lozim.
71. Tashkilotda kanalizatsiya tizimi bo‘lmaganida Davlat sanitar nazorati organlari bilan kelishilgan holda tashkilotda yer qatlamini ifloslantirmaslikka va ishlab chiqarish kanalizatsiyasiga dushxonalardan va yuz-qo‘l yuvgichlardan suv oqmaydigan qurilmali axlat o‘ralariga ruxsat etiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
72. Tashkilot maydonida, ishlab chiqarish va yordamchi binolar va xonalarda tabiiy va sun’iy yoritishlar QMQ 2.01.05-98 “Tabiiy va sun’iy yoritish” talablariga muvofiq bo‘lishi kerak.
73. Yoritish uskunalarini o‘rnatishda qandillarning turlari, lampalarning quvvati va ularning joylashishi tasdiqlangan loyihaga mos bo‘lishi kerak. Montaj paytida va undan so‘ng ham har qanday o‘zgarish va qo‘shimchalar amaldagi me’yorlarga javob berishi va loyihaga tegishli o‘zgartirish kiritilgan holda amalga oshirilishi kerak.
74. Bir tekis taqsimlangan umumiy yorug‘lik qandillari mashinalar guruhi orasidagi yo‘laklarda, poldan 4—6 m. balandlikda, lokallashgan umumiy yorug‘lik qandillari esa ish kameralari tarafidan shneklarni boshqarish balandligida va operator tarafidagi maydonchadan 2—2,5 m. balandlikda joylashtiriladi.
75. Ishlab chiqarish sexlaridagi, xomashyo omborlari va yuk tushirish-ortish maydonlaridagi texnologik uskunalar umumiyga qo‘shimcha ravishda ko‘chma yoritish moslamalari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
76. Avariya yoritish tarmoqlariga birorta elektr energiya iste’molchilarini ulash taqiqlanadi. Avariya yoritishlarining sozligi har chorakda kamida bir marta tekshirilishi lozim.
77. Yorug‘lik tushuvchi oynalarni har yili ikki martadan kam bo‘lmagan holda tozalash lozim. Yorug‘lik tushadigan deraza va eshiklarni begona predmetlar (uskuna, tayyor mahsulot va boshqalar) to‘sib qo‘yishiga ruxsat etilmaydi.
78. Uchastkalarda va xonalarda portlash bo‘yicha xavfli gaz va changlar miqdori yig‘ilishi ehtimoli bo‘lsa, elektr yoritish tizimi portlashdan himoyalangan holda bajarilishi kerak.
79. Yuqori xavfli xonalarda kuchlanishi 36 V. dan yuqori bo‘lmagan ko‘chma elektr yoritqichlar ishlatilishi kerak. O‘ta xavfli xonalarda, xonalardan tashqari hamda uskunalar va inshootlar (bunkerlar, silososlar, quduqlar, bug‘lantirish kameralari, tunnellar va boshqalar)ni ichki sirtini yoritish uchun ko‘chma elektr yoritqichlarning kuchlanishi 12 V. dan oshmasligi kerak. Barcha ko‘chma yoritqichlar metall himoyalanish to‘ri hamda shisha qalpoq bilan uskunalangan bo‘lishi kerak.
80. Shovqin darajasi ish joylarida, xonalarda va tashkilot hududida GOST 12.1.003-83, tebranish darajasi esa GOST 12.1.012-90 talablariga muvofiq bo‘lishi kerak.
81. Ish joylarida shovqin va tebranish darajasini muntazam nazorat qilib turish kerak. Agar u belgilangan me’yorlardan yuqori bo‘lgan hollarda uni pasaytirish uchun quyidagi tadbirlar qo‘llanishi lozim:
detallarning zarbali harakatlarini zarbasiz harakatlarga, ilgarilama-qaytma harakatlarni aylanma harakatlarga o‘zgartirish;
shovqinli uskunalarni (ventilyator, kompressor) to‘silgan xonalarda yoki sexdan tashqarida joylashtirish;
tebranishni kamaytirish uchun, uning manbalarini (elektr dvigatellar, ventilyatorlar va shunga o‘xshashlar) mustaqil poldan va binoning boshqa konstruksiyalaridan izolatsiyalangan poydevorlarda yoki maxsus hisoblab chiqilgan amortizatorlarga o‘rnatilishi kerak. Bu agregatlarni bino konstruksiyalariga qattiq mahkamlab qo‘yish taqiqlanadi;
82. Ishlab chiqarish xonalarida shovqinni texnik vositalar bilan bartaraf etishning iloji bo‘lmasa, shaxsiy himoyalanish vositalaridan foydalanish kerak.
83. Sanitariya-maishiy xonalar tarkibiga: kiyim almashtirish, yuvinish, cho‘milish, ayollarning shaxsiy gigiyenasi, chekuvchilar, ishlovchilarning isinish, dam olish, quritish, ish kiyimini changsizlashtirish va yog‘sizlantirish, kir yuvish xonalari kiradi va ular QMQ 2.09.04-98 “Tashkilotning ma’muriy va maishiy binolari” talablariga javob berishi lozim.
84. Ovqat iste’mol qilish uchun maxsus binolar jihozlanadi. Suvni faqat ichimlik favvoralaridan yoki gazlangan suv avtomatidan ichishga ruxsat etiladi.
85. Ishlab chiqarish binolarining ish joylaridan hojatxona, chekish joylari, isinish xonasi, dushxona, ichimlik suvi ta’minoti moslamalarigacha bo‘lgan masofa 75 m. dan ko‘p bo‘lmasligi, ishlab chiqarish maydonchalaridagi ish joylaridan 150 m. dan ko‘p bo‘lmasligi lozim.
86. Kiyim yechish xonasi, dushxona va dushxona oldi xonasi, yuvinish xonasi, hojatxona, maxsus kiyimning changdan tozalash, quritish uchun xonalarning devorlari va to‘siqlari, yuvish vositalarini qo‘llab, issiq suv bilan yuvish mumkin bo‘ladigan materiallardan qilingan, balandligi kamida 2 m. bo‘lishi lozim.
87. Ishlab chiqarish xonalarida ko‘zni yuvish uchun favvorachalar, terini yuvish uchun bosimi katta bo‘lgan dushlar, shuningdek sexda dori qutichasi ko‘zda tutilgan bo‘lishi lozim.
89. Tashkilotlarda xodimlarning ish vaqti, dam olish vaqti, shuningdek qisqartirilgan ish vaqti O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11-martdagi 133-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Mehnat sharoiti o‘ta zararli va o‘ta og‘ir ishlarda band bo‘lgan xodimlar uchun ish vaqtining cheklangan muddati”ning talablari inobatga olingan holda, tashkilotlarning ichki mehnat qoidalari asosida belgilanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
90. Sirka kislotasi ishlab chiqarish texnologik jarayonlari ushbu Qoidalarga, SanQvaM 0208-06 “Texnologik jarayonlarni tashkillashtirish sanitariya qoidalari va ishlab chiqarish jihozlariga gigiyenik talablar”ga muvofiq tashkil qilinishi va o‘tkazilishi lozim.
91. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish tizimi, avtomatik, avtomatlashtirilgan va masofadan boshqarish tizimlari, avariyaga qarshi avtomatik himoya tizimi (AQAH tizimi), shuningdek avariya holatlaridan xabar beruvchi va aloqa (aloqa va xabar berish tizimi) tizimlari, shu jumladan asbob-uskunalar bilan komplekt yuborilayotganlar tizimlar amaldagi normativ-texnik hujjat, loyiha, reglamentlar talablariga javob berishi va texnologik parametrlarni berilgan aniqlikda ushlab turish, texnologik jarayonlarni ishonchli va xavfsiz olib borilishini ta’minlashi lozim.
92. Tarkibiga asboblar, regulyatorlar, signalizatorlar va boshqa avtomatlashtirish, masofadan boshqarish vositalari kiradigan texnologik jarayonlar avtomatlashtirilishi uchun moslamalar kompleksi quyidagilarni ta’minlashi kerak:
v) chegaraviy qiymatlarga yetganda yoki mexanizm buzilganda uzuvchi blokirovkalar ishga tushishligini;
g) sex bo‘yicha xizmat ko‘rsatadigan xodimlarning ortiqcha harakatlanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun nazorat va jarayonni boshqarishning markazlashtirilishini.
93. Sirka kislotasi ishlab chiqarishda asosiy texnologik parametrlar me’yordan og‘ganda uskunani xavfsiz holatga avtomatik tarzda o‘tkazish uchun mo‘ljallangan blokirovka sxemalari bo‘lishi kerak.
95. Avariya — ogohlantirish signalizatsiyasi (yorug‘lik va tovush yordamida) quyidagi texnologik parametrlar uchun mo‘ljallanilishi kerak:
96. Saqlovchi klapanlar soni va ularni o‘tkazish qobiliyati GOST 12.2.085-82 “Bosim ostida ishlaydigan idishlar. Saqlovchi klapanlar. Xavfsizlik talablari”ga muvofiq hisob bo‘yicha tanlab olingan, sozlangan va rostlangan bo‘lishi lozim.
97. Analizatorlarning o‘lchov asboblari, avtomatik gazoanalizatorlar va unga tegishli boshqa asboblar portlash xavfi bo‘lgan xonalarda va ochiq portlash xavfi bo‘lgan qurilmalarda Iste’molchilarning elektr qurilmalaridan foydalanishda texnika xavfsizligi qoidalari (ro‘yxat raqami 1400, 2004-yil 20-avgust) talablarini hisobga olgan holda qulflanadigan shkaflarda joylashtirilishi kerak.
Keyingi tahrirga qarang.
98. Gazoanalizatorlarning datchigi eng kam masofada gaz va bug‘larning chiqish ehtimoli ko‘p bo‘lgan joyda o‘rnatilishi, asboblarga xizmat ko‘rsatish va rostlash uchun qulay bo‘lishi lozim.
99. Sirka kislotasi — tez alangalanuvchi, rangsiz, shaffof va o‘tkir hidli suyuqlik. Formulasi — SN3SOON.
100. Sirka kislotasi TSh64-0397360201-2005 “Sintetik ozuqa sirka kislota” texnik shartlari talablariga javob berishi kerak.
101. Sirka kislotasi kimyo, farmatsevtika, oziq-ovqat va yengil sanoatda ishlatiladi. Sirka kislotasining tuzlari — qo‘rg‘oshin va mis atsetatlari pigmentlar tayyorlanishida ko‘p ishlatiladi. Sirka kislotasi murakkab efirlar (atsetatlar), atsetilsellyuloza, atsetilxlorid, monoxlor sirka kislota, dori vositalari (atsetil salitsil kislota, fenatsetin), o‘simliklarni himoyalash vositalari ishlab chiqarishda qo‘llaniladi, shuningdek laklar va lateks koagulyanti erituvchisi sifatida foydalaniladi.
102. Sirka kislotasi sanoatda butan, pentan, geksanni oksidlashda, metanolni karbonillashtirishda, spirtli suyuqliklarni achitishda hamda katalizator ishtirokida texnik kislorod bilan suyuq fazali oksidlash orqali atsetaldegid olishda ishlatiladi.
103. Sirka kislotasini ishlab chiqarish o‘rnatilgan tartibda tasdiqlangan texnologik reglament bo‘yicha olib borilishi kerak.
104. Kislorod bilan atsetaldegidni suyuq fazali oksidlash usuli bo‘yicha sirka kislotasi ishlab chiqarish quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
a) katalizator eritmasini tayyorlash (marganets atsetatining sirka kislotasidagi eritmasi yoki tarkibida marganets, nikel, kobalt atsetati aralashmasi bo‘lgan eritma);
j) sirka kislotasini saqlash uchun kichik idishlarga (1 litrdan kam bo‘lmagan hajmda), butil, tsisternalarga va omborxona rezervuarlariga quyish.
105. Sirka kislotasini ishlab chiqarishda inson organizmiga toksinli ta’sir qiladigan moddalar ishlatiladi va hosil bo‘ladi (atsetaldegid, sirka kislotasi, marganets karbonati, nikel karbonati, kalsiyli soda).
106. Sirka kislotasi ishlab chiqarishi yong‘in va portlash uchun xavfli hisoblanadi. Atsetaldegid va sirka kislotasi uchun portlashning past chegarasi mavjud. Kommunikatsiyalar, gardishli birikmalar va apparatlar orqali atsetaldegid yoki sirka kislotasining sizib chiqib ketishi portlash, yong‘in, shuningdek atrof- muhitning gazlanishiga olib kelishi mumkin.
107. Sirka kislotasi ishlab chiqarish xodimlari tomonidan xavfsizlik texnikasi, yong‘in xavfsizligi, texnologik tartib me’yorlari buzilishi quyidagi oqibatlarga olib kelishi mumkin:
b) atsetaldegid, sirka kislotasi, marganets, nikel, kobalt tuzlari, sirka kislotasi xomashyosi bilan zaharlanishga;
g) teriga xomashyo va mahsulotlar (atsetaldegid, sirka kislotasi, katalizatorli eritma) tushishi natijasida kimyoviy kuyishlarga;
108. Ishlab chiqarish jarayonlarining yong‘in va portlash xavfsizligi, ularni rejalashtirish, tashkillashtirish va olib borish GOST 12.1.004-91 “Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablar” va GOST 12.1.010-90 “Portlash xavfi. Umumiy talablar” iga va ushbu Qoidalarga muvofiq ta’minlanishi lozim.
109. Har bir sex, uchastka, omborda mavjud me’yorlar asosida mahalliy yong‘in xavfsizligi xizmati bilan kelishilgan yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnoma hamda yong‘in sodir bo‘lgan vaqtda xodimlarni evakuatsiya qilish chizmasi ishlab chiqilishi va ko‘rinadigan joyga osib qo‘yilishi lozim.
110. Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomasi ishlab chiqarishdagi o‘qitish tizimiga kiritilgan bo‘lishi lozim.
111. Har bir tashkilotda ma’muriyat tomonidan tayinlangan barcha ishlab chiqarish, yordamchi va maishiy xonalarda yong‘in xavfsizligiga mas’ul xodim bo‘lishi lozim. Yong‘in xavfsizligiga mas’ul shaxs familiyasi, yong‘in xavfsizligi xizmati qutqaruv telefonlari yozilgan peshtaxtalar ko‘rinadigan joyga osib qo‘yilishi lozim.
112. Yong‘in xavfsizligiga mas’ul shaxs majburiyatlari yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomada belgilangan bo‘lishi lozim.
113. Har bir tashkilotda yong‘inga qarshi asboblar to‘plami, yong‘in o‘chirish vositalari, soni va joylashtirilishi mahalliy yong‘in xavfsizligi xizmati bilan kelishilgan bo‘lishi lozim.
114. Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha xodimlar bilan belgilangan dasturlar bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazilishi va mashg‘ulotlar oxirida xodimlarning olgan bilimlari sinovdan o‘tkazilishi hamda sinov natijalari hujjatlashtirilib, unda o‘tilgan mavzular bo‘yicha baholar ko‘rsatilishi lozim. Yong‘inga qarshi tayyorgarlikdan o‘tmagan shaxslar ishga qo‘yilmaydi.
115. Ishlab chiqarish uchastkasida, laboratoriyada, omborda va ma’muriy binolarda (egallagan lavozimidan qat’i nazar) ishlayotgan har bir xodim yong‘in xavfsizligi qoidalarini aniq va qat’iyan bajarishi, yong‘inga olib kelishi mumkin bo‘lgan harakatlarga yo‘l qo‘ymasligi lozim.
a) barcha ishchi va muhandis xodimlar bilan yong‘in xavfsizligi qoidalarini o‘rganish va bajarishni tashkil qilishlari;
b) ishlab chiqarishni portlash xavfi va yong‘in xavfi kamayishiga yo‘naltirilgan tadbirlarni ishlab chiqishi va tatbiq etishni ta’minlashi;
v) hamma bo‘linmalarda yong‘inga qarshi qattiq rejim o‘rnatish (chekish uchun joyni aniqlash va jihozlamoq, olovli ishlarni bajarish tartibini o‘rnatish, ish tugaganidan so‘ng binolarni ko‘rib chiqish va yopish tartibi) va uni bajarilishini doim nazorat qilishi;
d) yong‘inga qarshi yo‘riqnomalardan va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazilishini tashkillashtirishi.
a) yong‘in xavfsizligi qoidalarini bilishlari va bajarishlari, mahsulot va xomashyoni zaharlovchi va yonish - portlash xavfi xususiyatlarini bilishlari:
b) yong‘in o‘chirish vositalarining joylashgan joylarini, ularning mavjudligini va soz holatda ekanligini hamda ulardan foydalanish qoidalarini bilishlari;
118. Chekishga ruxsat etilgan joylarda plakatlar osilgan bo‘lishi shart. Chekish uchun joylar “Yong‘in xavfsizlik qoidalari”ga ko‘ra jihozlangan bo‘lishi shart.
119. Elektr uskunalarda yong‘in sodir bo‘lganda birinchi galda elektr manbasidan o‘chirish lozim. Yong‘inni o‘chirish uchun quruq qum yoki uglekislotali yong‘in o‘chiruvchilardan foydalanish kerak.
120. Ishlab chiqarish binolarida yong‘in manbai paydo bo‘lganda, tezda shamollatgichni o‘chirish zarur va harbiylashtirilgan yong‘in xavfsizligi qismiga xabar qilib, “Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnoma” ga ko‘ra yonish manbaini bartaraf etishga kirishish kerak. Hamma yonish holatlar haqida ishlab chiqarish rahbariga xabar berish zarur.
121. Portlash jihatidan xavfli texnologik jarayonlar uchun texnologik uskunalarda avariyaga qarshi himoya tizimlari nazarda tutiladi.
122. Avariyaga qarshi himoya tizimlari texnologik jarayonni boshqarishning umumiy tizimiga ulangan holda bo‘ladi.
123. Avariyalarni oldini olish maqsadida texnologik tizimlarda avariyaga qarshi qurilmalarni, jumladan qulflash, qulflash-tartibga solish temirini, klapanlarni, ajratuvchi va boshqa o‘chiruvchi qurilmalarni hamda bosim qiymati oshib ketishiga qarshi saqlovchi qurilmalarini qo‘llash tavsiya qilinadi.
124. Texnologik jarayonni olib borish xavfsizligi aniq bir parametrlar (harorat, bosim, namlik va boshqalar) bilan belgilanadigan barcha apparatlarda (signal beruvchi asboblar, rostlovchi asboblar, o‘zi yozar asboblar va ko‘rsatuvchi asboblar) o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.
125. Mehnat sharoitlari xavfsizligini ta’minlash va texnologik jarayonning fizikaviy-kimyoviy parametrlarini nazorat qilish uchun, ishlab chiqarishlar nazorat-o‘lchov asboblari, avariya, ogohlantiruv va texnologik signalizatsiyalari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim.
126. Apparatlar ichidagi toksik tez alangalanuvchi va o‘yuvchi suyuqliklarning sathini o‘lchash ishlari sath o‘lchagich yordamida amalga oshirilishi lozim.
127. Tashkilot va sex rahbariyati qonun hujjatlariga muvofiq, zararli ish sharoitlarini bartaraf etish, baxtsiz hodisalarni oldini olish va ish joylarini tegishli sanitariya-gigiyena holatda saqlanishini ta’minlash bo‘yicha zaruriy choralarni ko‘rishi shart.
Keyingi tahrirga qarang.
128. Yonuvchi gazlar ajralib chiqishi ehtimoli bo‘lgan ishlab chiqarish xonalarida havo tarkibida gazlarning portlash xavfi darajalari mavjudligini nazorat qilish uchun (gazlarning ajralish ehtimoli yuqori bo‘lgan joylarda) avtomatik signalizatorlar o‘rnatilgan bo‘lishi lozim. Signalizatorlar avariya ventilatsiyasiga ulangan bo‘lishi zarur.
129. Avariyani bartaraf etish planida, ishchi zonasi uchun zararli moddalarning sizib chiqishi va yig‘ilishi, chegaraviy ruxsat etilgan havodagi konsentratsiyalaridan oshib ketganida, chora-tadbirlar ishlab chiqilishi lozim.
130. Avariya yoki boshqa nosozliklar aniqlangan holda, avariya vaziyati mas’ul shaxslar tomonidan baholanishi, shuningdek, sexda avariya holati e’lon qilinishi hamda bu to‘g‘risida tashkilotning rahbari xabardor qilinishi lozim.
131. Ximik moddalar bilan ishlarni xavfsiz tashkillashtirish amaldagi normativ hujjatlar talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
132. Bir ishlab chiqarish xonasida har xil zararli moddalar bilan ishlovchi ishlab chiqarish uchastkalari joylashganda, ishlab chiqarish xonalariga zararli moddalarni tarqalib ketmaslik choralari nazarda tutilishi lozim.
133. Pollarni qoplovchi materiallari ximiyaviy ta’sirga chidamli va zararli moddalarni shimmasligi lozim.
134. Havo almashuvi tashkil qilinganida zararli moddalari ko‘p bo‘lgan yoki portlashga xavfli gazlar, bug‘lar va changi bo‘lgan xonadagi havoni boshqa xonalarga chiqib ketishini bartaraf etish uchun, keyingi xonalarda havoning ortiqcha bosimini ushlab turish lozim (berilayotgan havo hajmi chiqarib yuborilayotganidan ko‘p bo‘lishi lozim).
135. Ishlab chiqarish xonalari ventilatsiyasining loyihasi eng ko‘p xavfli va zararli moddalar ajraladigan, ishlarni og‘irlik kategoriyasini hisobga olgan holda, muayyan ishlab chiqarish uchun hisoblanishi lozim.
136. Umumiy so‘rma qurilmalariga chang va yengil kondensatsiyalanadigan bug‘lar so‘rmalari, bundan tashqari aralashganda zararli aralashmalar yoki kimyoviy birikmalarni hosil qiluvchi moddalarni birlashtirilishi man etiladi.
137. Kimyoviy moddalar bilan ish olib borish xonalarida, ventilatsiya tizimida va havo bilan isitilganda havoni retsirkulatsiyasi man etiladi.
138. Isitish-ventilatsiya jihozlari, quvurlari va havo quvurlari, agressiv muhitli xonalarda joylashtirilganida, ular korroziyalanmaydigan materialdan qilinishi nazarda tutilishi lozim.
139. Berilayotgan havoni uzatilishi asosan sozlanadigan havo taqsimlagichlar orqali ish zonasiga, mahalliy so‘rmalarni ishiga ta’sir qilmaydigan qilib berilishi nazarda tutilishi lozim.
140. Kutilmaganda katta miqdorda zararli yoki yonuvchi gazlar, bug‘lar yoki aerozollar birdaniga kirib qolishi mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish xonalariga, avariya ventilatsiyasi nazarda tutilishi lozim.
141. Sirka ishlab chiqarishining elektr simlari va elektr qurilmalari, elektr tarmoqlarini montaj qilish va foydalanishda Iste’molchilarning elektr qurilmalaridan texnik foydalanish qoidalari (ro‘yxat raqami 1383, 2004-yil 9-iyul) va Iste’molchilarning elektr qurilmalaridan foydalanishda texnika xavfsizligi qoidalariga (ro‘yxat raqami 1400, 2004-yil 20-avgust)da belgilangan xavfsizlik talablariga qat’iy rioya qilinishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
142. Xonaning havo muhiti xarakterini hisobga olib (ishlab chiqarish xonasining havosida chang, namlik, agressiv moddalarni bo‘lishi) himoyalangan yoritgichlar nazarda tutilishi kerak (chang-nam o‘tkazmaydigan, o‘tga va portlashga xavfsiz).
143. Avariya yoritish (xavfsizlik va evakuatsiya yoritish) yoritgichlari ishchi yoritish tizimiga bog‘lanmagan holda ulangan bo‘lishi lozim.
144. Chang va yengil yonuvchi bug‘larning so‘rmalarini, ular aralashganda zararli aralashma yoki kimyoviy birikmalar hosil qilsa, umumiy so‘rma qurilmasiga birlashtirish man etiladi.
145. Kimyoviy moddalar bilan ish olib boriladigan xonadagi ventilatsiya tizimlarida va havo bilan isitilganda havo retsirkulatsiyasi man etiladi.
146. Berilayotgan havoni asosan ishchi zonaga sozlanuvchi havo taqsimlovchi orqali shunday uzatilishi kerakki, mahalliy so‘rmalar ishini buzmasligi lozim.
147. So‘rma tizimlarining jihozlari uchun xonalar, o‘t portlashi va o‘tga xavfli har xil toifali bir nechta xonalarga xizmat ko‘rsatsa, xavfli toifali deb hisoblanishi kerak.
148. Kutilmaganda katta miqdorda zararli yoki yonuvchi gazlar, bug‘lar yoki aerozollar kirishi mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish xonalariga avariya ventilatsiyasi o‘rnatilishi lozim.
149. Xonaning havo muhitini hisobga olgan holda (ishlab chiqarish xonasining havosidagi chang, namlik, agressiv moddalar bo‘lishi) yoritgichlar himoyalangan (chang, namlik o‘tkazmaydigan, o‘t va portlashga xavfsiz) bo‘lishi kerak.
150. Avariya holatida yoritish (xavfsizlik va evakuatsiya yoritish) yoritgichlari ishchi yoritish tizimiga bog‘lanmagan holda tizimga ulangan bo‘lishi lozim.
151. O‘tga va portlashga xavfli xonalarning elektr sim o‘tkazilishi portlashga xavfsiz qilib ishlangan bo‘lishi lozim. Bu xonalarda o‘chiruvchi elektr moslama, saqlagichlar va hokazolar o‘rnatilishi taqiqlanadi.
152. Zararli kimyoviy moddalar bilan ish olib boriladigan ishlab chiqarish xonalarida ko‘z va tanani yuvish uchun dush va favvoralar o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.
154. Kimyoviy moddalarning ishchi aralashmalarini tayyorlash markazlashgan bo‘lib, maxsus xizmatchilar tomonidan texnolog boshchiligida amalga oshirilishi lozim.
155. Ish joyiga berilayotgan kimyoviy moddalarning miqdori bir smenada ishlatiladigan miqdordan ortiq bo‘lmasligi lozim.
156. Ishlab chiqarishning bino ichida va ochiq maydonchalarda joylashgan barcha asbob-uskunalari, kommunikatsiya va metall konstruksiyalari loyihaga binoan tashqi korroziyadan himoyalangan bo‘lishi kerak.
157. Quvurlarning tashqi yuzasini korroziyadan himoya qilish tizimi va turini tanlash, ularni o‘tkazilish sharoitlari va usullari, tashqi muhitning korroziyaga aktivlik darajasi va xususiyati, elektr korroziyaga xavflilik darajasi, tashiladigan moddalarning turlari va parametrlariga bog‘liq holda amalga oshiriladi.
158. Ishlab chiqarishda atrof muhitni agressiv ta’siri darajasini baholash, yer ustidagi quvurlarning tashqi yuzasini, shuningdek, qurilish konstruksiyalarini korroziyadan himoya qilish QMQ 2.03.11-96 “Qurilish konstruksiyalarini korroziyadan himoyalash. Loyihalash me’yorlari” va QMQ 3.04.02-97 “Qurilish konstruksiyalarini korroziyadan himoya qilish. Bajarilgan ishlarni qabul qilish qoidalari” talablariga muvofiq metall va nometall himoya qoplamalar ishlatish bilan amalga oshirilishi lozim.
159. Ishlab chiqarishda agressiv muhit ta’siriga uchraydigan apparat, kommunikatsiya va ularning birikmalari maxsus qoplamalar bilan himoyalangan, korroziyaga uchramaydigan materiallardan qilingan bo‘lishi kerak.
160. Korroziya keltirib chiqaradigan sharoitlarda ishlaydigan apparaturalar holati ustidan, davriy reglamentlangan ko‘rikdan o‘tkazish va apparat devorlari qalinligi va yoyilish kattaligini (tashkilot bosh muhandisi tomonidan tasdiqlangan jadval bo‘yicha) aniqlash yo‘li bilan, bosh mexanik xizmatining maxsus nazorati o‘rnatilishi kerak. Apparatlar holatini tekshirish natijalari maxsus jurnal yoki pasportda yozilgan bo‘lishi zarur.
161. Devorlar qalinligini tekshirish usuli, joyi va davriyligi aniq sharoitlarga bog‘liq holda, tashkilot bosh mexanigi xizmati tomonidan belgilanadi.
162. Agressiv muhitlar uchun mo‘ljallangan apparaturalarni tayyorlash uchun materiallar, shu muhitning agressiv ta’siriga ularning chidamliligini hisobga olgan holda, tanlanishi kerak. Sirka ishlab chiqarishda kimyo apparaturalarini tayyorlash uchun materiallarni tanlashda quyidagilar hisobga olinishi kerak: korroziyaga chidamliligi, mustahkamliligi, yuqori haroratga bardoshliligi, materiallarga ishlov berish va payvandlash mumkinligi, uning qulayligi va bahosi.
163. Pana joy, havo quvuri, tortuvchi ventilyatorlar va boshqa materiallar ventilatsiya qurilmalari chiqarib tashlayotgan havo gaz aralashmasi tarkibidagi korroziyalovchi moddalarga nisbatan chidamli bo‘lishi kerak.
164. Kondensatli havoni so‘rib oladigan ventilyatorlarning g‘ildiragi va g‘ilofi korroziyadan saqlash uchun himoya qoplamalariga ega bo‘lishi kerak.
165. Ishlab chiqarish xonalari havosida agressiv moddalarning bug‘lari mavjudligini hisobga olib, apparaturalar sirtini korroziyaga chidamli qoplamalar bilan himoya qilish kerak. Izolatsiya qoplamalarining tashqi qatlamidagi barcha nuqsonlar tezda, kechiktirmasdan bartaraf etilishi zarur.
166. Barcha qo‘zg‘almas uskunalar, agregat va dastgohlar ishlab chiqargan zavod ko‘rsatmasiga binoan mustahkam asoslarga va poydevorlarga o‘rnatilishi lozim.
167. Barcha aylanuvchi va harakatlanuvchi qismlar (vallarning chiqib turgan uchlari, harakat uzatuvchi tasmalar va boshqalar) to‘silgan bo‘lishi kerak.
168. To‘siqlar mustahkam, yengil, ishonchli ravishda mahkamlangan bo‘lishi va qisib qoluvchi tirqishlari, kesib oluvchi va o‘tkir burchaklari bo‘lmasligi kerak.
170. O‘zidan changli havo chiqaruvchi ishlab chiqarish uskunalari zichlab berkitilishi va chang havoni so‘rish moslamalari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
171. Yangi o‘rnatilgan yoki kapital sozlashdan chiqqan uskunalarni xavfsizlik texnikasi muhandisi ishtirokida dalolatnoma tuzilgandan keyin ishlatishga ruxsat berilishi lozim.
172. Mashinani sozlash, tozalash, moylash va kamchiliklarini bartaraf qilish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlarni bajarish elektr ta’minotidan uzib qo‘yilgan, butunlay harakatdan to‘xtagan va ogohlantiruvchi belgi osib qo‘yilgan holatda bajarilishi lozim. Mashinani yurgazish belgini osib qo‘ygan shaxs tomonidan amalga oshirilishi kerak.
173. To‘siqlarning va himoyalovchi moslamalarning hamda asboblarning sozligi sex (bo‘linma) rahbariyati tomonidan muntazam tekshirib turilishi kerak.
174. Montaj va demontaj vaqtida qo‘llanadigan tagliklar va ko‘tarish mexanizmlari ish boshlashdan avval sinab ko‘rilishi kerak.
v) foydalanish, ta’mirlash, yig‘ish, transportda tashish va saqlash bo‘yicha xavfsizlik talablariga amal qilish lozim.
176. Ishlab chiqarish uskunasini tozalash ishlari maxsus asboblar yordamida (shyotka, qirg‘ich, ilmoq va boshqalar) amalga oshirilishi lozim. Ishlab turgan uskunada tozalash va yig‘ishtirish ishlarini bajarish taqiqlanadi.
178. Ishlab chiqarish xonalarida va ish joylarida ishlab chiqarish uskunalarini joylashtirilishi xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar uchun xavf tug‘dirmaydigan bo‘lishi lozim.
180. Ishlab chiqarish binolari, galereya, tunnellar va estakadalarda konveyerlar tuzilmasi va joylashtirilishi GOST 12.2.022-80 “Konveyerlar. Xavfsizlik umumiy talablari”ga muvofiq bo‘lishi lozim.
181. O‘tish yo‘llarining bir tomonida joylashgan ish joylaridagi o‘tish yo‘lakchalarining kengligi 0.75 m. dan va o‘tish yo‘lining ikki tomonida joylashgan ish joylaridagi o‘tish yo‘llarining kengligi esa 1,5 m. dan kam bo‘lmasligi lozim.
182. Konveyerlarga xizmat ko‘rsatish uchun o‘tish yo‘laklari kengligi quyidagilardan kam bo‘lmasligi lozim:
v) qattiq yoki to‘rsimon to‘siqlar bilan butun trassa bo‘yicha yopilgan parallel joylashtirilgan konveyerlar oralig‘i — 0,7 m.;
g) konveyerlar oralig‘ida joylashgan o‘tish yo‘laklaridagi ustunlar bo‘lganda ustun va konveyer oralig‘i — 0,6 m.;
d) ikki tomondan xizmat ko‘rsatiladigan parallel joylashtirilgan plastinasimon konveyer oralig‘i — 1,2 m.;
e) yuk yuklovchi yoki tushiruvchi qurilmalar ustidan o‘tuvchi konveyer trassa uchastkalari ikki tomonida — 1 m.;
184. Ishlaganda chang chiqaruvchi (maydalash, elash, transport va boshqa) uskuna zich yopilgan bo‘lishi lozim. Chang chiqaruvchi uskunani zich yopish uchun mo‘ljallangan qoplamalar aspiratsiya tizimiga ulangan bo‘lishi lozim.
185. Gaz-chang ushlovchi qurilmalardan foydalanishda amaldagi normativ hujjatlar talablariga rioya etish lozim.
186. Bosim ostida ishlovchi qurilma, moslama hamda ularni ta’mirlash va foydalanish amaldagi me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
187. Ishchi bosimi 0,07 MPa (0,7 kgs/sm2)dan yuqori bo‘lgan bug‘ qozonlari, bug‘ isitgichlari, ekonomayzerlari va suv harorati 115oS dan yuqori bo‘lgan suv isitish qozonlarini tuzilishi, joylashtirilishi va ulardan foydalanish, amaldagi me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
188. Quvvati 14 kW va yuqori bo‘lgan statsionar va porshenli kompressorlar, shuningdek 0,2 dan 40 MPa gacha bosimli havo va inert gazlarda ishlovchi, havo uzatish va gaz uzatishlarni joylashtirish va foydalanish, amaldagi me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
189. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni haydash uchun qo‘llaniladigan nasoslar GOST 15110-87 “Kimyoviy ishlab chiqarishlar uchun markazdan qochma nasoslar” va GOST 12.2.003-91 “Ishlab chiqarish uskunasi. Umumiy xavfsizlik talablari”ga muvofiq bo‘lishi lozim.
190. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni bir joydan boshqasiga o‘tkazadigan nasoslar, uchqun paydo bo‘lishini yo‘qotadigan konstruksiyaga ega bo‘lishi kerak.
191. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni bir joydan boshqasiga o‘tkazish uchun — qochma bessalnikli ikki g‘o‘lali zichlash yoki boshqa konstruksiyalar bilan jihozlarni zichlaydigan yuqori mustahkam nasoslar ishlatilishi lozim.
192. Salniklar orqali — tez alangalanuvchi suyuqliklar chiqib ketishi mumkin bo‘lgan nasoslarni ishlatilishi man etiladi.
193. Qoidaga ko‘ra, so‘rib oladigan yo‘lni minimal masofasini ta’minlash uchun nasoslar texnologik topshiriq bo‘yicha guruhlar bo‘yicha joylashtirilgan bo‘lishi kerak.
194. Nasoslarda taglik, ishlatish jarayonida suyuqliklarni salniklardan qaytarish va yig‘ish uchun hamda, yuvdirish va ta’mirlash paytida drenaj sig‘imida qiyalik bo‘lishi kerak.
195. Oquvchi-so‘ruvchi ventilatsiya o‘chirilgan yoki tuzatilmagan tizimlarda tez alangalanuvchi suyuqliklarni bir joydan boshqasiga o‘tkazish bo‘yicha nasosli stansiyalarni ishlatilishi man etiladi.
196. Joydagi salniklardan bug‘larni so‘ruvchi, tez alangalanuvchi suyuqliklarga mo‘ljallangan nasoslar joydagi so‘ruvchilar ishlagan vaqtida ishga tushirilishi kerak.
197. Nasoslarni ishlash vaqtida — ishqalanadigan sirtni moylanishi, nasoslarni salniklari va podshipniklari harorati doimo kuzatib borilishi lozim. Nasoslarni pastida moylanadigan materiallar va tashiladigan tez alangalanuvchi suyuqliklarning to‘planishi, sepilishi va tarqalishi man etiladi.
198. Nasoslarni normal ish tartibini buzadigan nosozliklar aniqlangan taqdirda nasosni to‘xtatish va nosozlikni bartaraf qilish zarur. Nasoslar, agregatlar va quvurlarni o‘chirmasdan, yuvdirmasdan va inert gaz bilan puflamasdan ta’mirlov ishlarini olib borish taqiqlanadi.
199. Nasoslar texnologik qurilmalarning ostida joylashganda ularni masofadan boshqarish moslamalar orqali to‘xtatilishi inobatga olinishi kerak.
200. Nasoslarning poydevorlari, suv yig‘ilish chuqurchalari, nov va pollari doimo tozalikda saqlanishi va to‘kilgan mahsulot va moylardan darhol tozalanishi lozim.
201. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni boshqa joyga o‘tkazish uchun nasosxonalarni havo muhiti nazorat qilinishi va tegishli asboblar bilan jihozlanishi kerak.
202. Nasosxonalarda tez alangalanuvchi suyuqliklar va shunga o‘xshash materiallarni saqlanishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Qopqog‘i zich yopiladigan maxsus metalldan tayyorlangan idishlarda bir sutkalik ehtiyoj bo‘lgan moylash materiallari saqlanishi mumkin.
203. Har bir markazdan qochuvchi nasos agregati ish vaqtida nasos to‘ldirilmaganda, zatvor suyuqligining bosimi belgilangan birlikdan past bo‘lganida, podshipnik harorati belgilangan birlikdan yuqoriga ko‘tarilganida, ishlab turgan nasosning ishini blokirovka va himoya qiluvchi avtomatlashtirilgan tizim bilan jihozlangan bo‘lishi lozim.
b) portlash xavfi bo‘lgan aralashmalar kelib chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun tarkibida atsetilen bo‘lgan atsetaldegidni oksidlangan uskunaga berishga yo‘l qo‘ymaslik;
v) reaksiyali zonada sirkali kislota tagida va uning portlashda parchalanishini oldini olish uchun, oksidlangan uskunada haroratni kamida 50oS pasayishiga yo‘l qo‘ymaslik;
d) o‘z-o‘zidan yonish va portlash ro‘y bermasligi uchun, gazda kislorodni hajmiy qismi 10 % dan ko‘p ko‘tarilishiga yo‘l qo‘ymaslik.
207. Asbob-uskuna zichligining buzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Zichligini buzilishiga quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin:
208. Bosimni juda ko‘tarilib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun, uskunalar blokirovkalar bilan ta’minlangan, oqim tizimiga mahsulotlarni bug‘ini yuboradigan, ajratadigan liniyalar va saqlaydigan qopqoq bilan jihozlangan bo‘lishi hamda tashlama liniyalarda o‘t to‘siqlari o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
209. Tozalash ustuni ishga tushishidan oldin, uni azot bilan puflash zarur.Tozalash ustunini ishga tushirish paytida texnologik qo‘llanma bo‘yicha ish bajarilishi ketma-ketligiga qat’iy rioya qilish kerak.
210. Suyuqli kuchli zarbani oldini olish va bunda kondensatni yo‘q qilish uchun bug‘ni bug‘latgichga berishdan oldin bug‘ tarmog‘ini puflash zarur, shundan so‘ng bug‘ armaturani sekin ochgan holda sekin bug‘ berilishi kerak.
211. Tozalash ustunidan foydalanish jarayonida apparatlar majmui tuzatilganligi va jarayon ko‘rsatkichi doimo nazorat qilinishi lozim.
212. Sirka kislotasini tozalash uskunasida havo olib boradigan tarmoqda o‘t to‘siqlari o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
214. Tozalash bo‘lim apparaturasi muntazam katalizator tuzlaridan va kubli qoldiqlardan tozalab turilishi kerak.
215. O‘tga xavfi bo‘lgan texnologik jarayonlarni aralashtiradigan qurilmalar bilan reaktorlarda ishonchli avtomatik nazorat vositalari bo‘lishi kerak.
216. O‘chirilgan yoki buzuq nazorat o‘lchov asbobi va himoya moslamasi bilan reaktorlardan foydalanish man etiladi.
218. Foydalanish jarayonida aralashtirgichlar salnik zichlanishini germetigligi nazorat qilinishi lozim.
219. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni (sirka kislotasi, atsetaldegid) saqlash uchun rezervuarlar armatura va asboblar bilan (sath o‘lchagichlari, maxsus to‘plagichga chiqish bilan toshish quvurlari, to‘ldirish darajasini chegarali signalizatsiyalari, saqlagich qopqoqlari, havo quvuri bilan ulangan, tashqariga chiqarilgan va o‘t to‘siqlari bilan) ta’minlangan bo‘lishi kerak.
220. Havo olish klapan qurilmasi har bir rezervuarni foydalanadigan sharoitiga muvofiq bo‘lishi kerak.
221. Tez alangalanuvchi suyuqliklar bilan rezervuarlarni belgilangan chegaradan ko‘p to‘ldirilishi man etiladi. Idishni to‘ldirish chegarasining darajasi texnologik ish tartibida ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. To‘ldirishning chegarasi avtomatik tartibga keltirish tizimi bilan ta’minlanishi shart.
222. Rezervuarlardan tez alangalanuvchi suyuqliklarni to‘ldirish yoki bo‘shatish vaqtida sinash tanloviga yo‘l qo‘yilmaydi. Suyuqlik harakati to‘liq to‘xtatilgandan so‘ng sinovlar tanlovini ishlab chiqishi tavsiya etiladi.
223. Rezervuarlarning ko‘rigida, daraja o‘lchovida yoki sinovlarni tanlovida uchqun bermaydigan moslama yoki asboblarni ishlatish tavsiya etiladi.
225. Sirka kislotasini saqlash uchun mo‘ljallangan rezervuarlar, kislotani isitish uchun (reshiferlar) qurilmalar yoki g‘iloflar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
226. Har bir rezervuarga tayyorlash bo‘yicha, foydalanish va ta’mirlov bo‘yicha texnikaviy hujjatlar tutilishi shart.
227. Quvurlarni joylashishi, yotqizish usullari, qurilmalar QMQ 2.04.10-96 “Zararli, yonuvchi va siqilgan gaz quvurlarining xavfsiz ishlashi va qurilma qoidalari”, “10 MPa gacha bosim ostidagi po‘lat quvurlarni texnologik rejalashtirish bo‘yicha yo‘riqnoma” va QMQ 3.05.05-97 ning “Texnologik moslamalar va texnologik quvurlar” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
228. Quvur materiallarini, qismlari va armaturalarini tanlashda quvurlarning tasnifi hisobidan tashqari, ularning shartli o‘tish va transportlash parametrlari, ularning agressiv va nurash xususiyatini inobatga olish, hamda sirka kislotasini kimyoviy tarkibining saqlanishini hisobga olgan holda, faqat temirdan bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi.
229. Quvurlarni montajida material sifati, quvur qismlari va armaturalarini ularning sertifikatlari, standartlari, texnik shartlari va boshqa texnik hujjatlarga muvofiq kirish nazorati hamda normativ-texnik hujjatlarga muvofiq bajarilgan ishlar sifati operatsiya nazorati o‘tkazilishi kerak. Kirish nazorati natijalari buyum sifatini tasdiqlovchi barcha hujjatlar ilovasi bilan dalolatnoma orqali rasmiylashtirilishi lozim.
230. Tashkilot ishlab chiqaruvchining hujjatlarida ko‘rsatilgan (bunday ko‘rsatmalar yo‘qligida — ishlab chiqarish sanasi mobaynida) kafolat muddati tugagan material va buyumlar faqat taftish, nuqsonlarni bartaraf etish, tajriba va boshqa ishlar o‘tkazilgandan keyin montajga topshiriladi. O‘tkazilgan ishlar natijalaridagi ma’lumotlar tashkilot ishlab chiqaruvchi ilova hujjatlariga kiritilishi kerak.
231. Xodimlarni evakuatsiya yo‘llarida (koridorlarda), kompleks transformator kichik stansiyalarida, taqsimlovchi qurilmalar, elektrpodstansiyani tashqi devorlaridan, maishiy, ma’muriy, xo‘jalik binolari, elektr binolari, texnologik jarayon bilan boshqariladigan binolar, shamollatish kameralari, issiq punktlar va shunga o‘xshash boshqa binolardan — yonuvchi, tajovuzkor va zaharli moddalarni transportlantiruvchi texnologik quvurlarning o‘tkazilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
232. Sexlar ichidagi atsetaldegid va sirka kislotasi quvurlari qoidaga ko‘ra, yer ustida tayanchlarga o‘tkazilishi tavsiya etiladi.
233. Quvurlar va zanglamaydigan po‘lat va ularning tayanchi orasiga prokladka joylashtirish tavsiya etiladi.
234. Atsetaldegid o‘tkazgichlar — kislota o‘tkazgichlar yoki tepaligining harorati 50o dan ko‘p isitilgan apparatlar va quvurlar yonida o‘tkazilishiga ruxsat etilmaydi.
235. Tashqi material o‘tkazgichlar — payvandlangan bo‘lishi kerak, ularni yonmaydigan materiallardan tayyorlangan estakadalarda o‘tkazish mumkin.
236. Sirka kislotasini ishlab chiqarish tashqi quvurlarini o‘z ishlab chiqarish binolarini korpus devorlari bo‘yicha kranshteynlarga yotqizish mumkin, quvurlar deraza o‘rnini kesib o‘tmasligi lozim.
237. Quvurlarni idish yoki sex apparatiga to‘liq bo‘shatish imkoniyatini ta’minlanadigan, qiyalik bilan loyihalash lozim. Asosli hollarda quvurlarni bo‘shatishini ta’minlaydigan, kichkina qiyalik bilan quvurlarning yotqizilishiga yo‘l qo‘yiladi.
238. Sirka kislotasini transportlovchi quvurlarni yotqizish vaqtida korpusda, etajerkada, ochiq maydonda, estakadada quyidagilarni bajarish kerak:
a) barcha gardish ulanishlarni — ulardan kislotani yo‘q qilinishi bilan himoya qoplamasi bilan ta’minlash;
b) kislota o‘tkazishning barcha ko‘lamida xizmat ko‘rsatish va ko‘rib chiqish imkoniyatini ta’minlash;
v) ularni boshqa birga yotqizilgan quvurlardan past va chetidan joylashtirish (estakadada o‘tkazish vaqtida) ;
240. Sexlarda kirish quvurlarida texnologik tugunlar va o‘rnatishlarda — to‘siqli armatura o‘rnatilishi kerak. Diametri 400 mm va undan ko‘p bo‘lgan tez alangalanuvchi suyuqliklarni transportlash uchun quvurlarda — qo‘l bilan qayta takrorlash va masofadan boshqarish bilan to‘siqli armatura o‘rnatilishi kerak.
241. Quvurlarni belgilanishi va bo‘yalishi, mahsulot harakat yo‘nalishi ko‘rsatgichlari GOST 14202 ning “Sanoat korxonalari quvurlari. Tanish bo‘yoqlari, ogohlantirish belgilari, belgilash to‘siqlari” talablariga muvofiq bo‘lishi kerak.
242. Quvurlardan foydalanishda, quvurlarni tashqi yuzasining ahvoliga va uning detallariga (armatura, krepej, gardish ulamalari, payvand choklari) antikorrozion himoyasi va izolatsiyasiga, drenajli moslamalarga, moslashtirgichlarga, tirgovuch qurilmalar va boshqalarga puxta nazoratni amalga oshirish zarur. Ko‘riklar natijalari jurnalda qayd qilinishi har smenada bir martadan kam bo‘lmasligi kerak.
243. Portlash xavfi bo‘lgan texnologik tizimlarda, qoidaga ko‘ra, egiluvchan shlanglarni qo‘llash man etiladi, to‘kish-quyish hollarida egiluvchan shlanglarni qo‘llash mumkin.
244. Sirka kislotasini nostatsionar moslamalarga (temir yo‘l tsisternalar) quyish va to‘kish ish jarayoni uchun, hamda yordamchi ish jarayoni uchun egiluvchan shlanglar ishlatilishi mumkin. Yordamchi ish jarayonini bajarish uchun egiluvchan shlanglarni ulash — faqat shu ishlarni o‘tkazish davrida ruxsat etiladi. Quvurlar bilan shlanglarni ulanishi, standart bo‘linmalar yordamida amalga oshiriladi.
245. Shlanglarning tanlanishi — transportlanuvchi mahsulotning xususiyati va jarayoni o‘tkazish ko‘rsatgichlarining hisobi bilan amalga oshiriladi. Shlanglarning xizmat muddati amaldagi texnikaviy shartlar bilan o‘rnatiladi.
246. Laboratoriya binolarida tez alangalanuvchi suyuqliklar (atsetaldegid va sirka kislotasi) bilan ishlash paytida kimyoviy moddalar va materiallarni yong‘in xavfini bilish shart.
247. Tez alangalanuvchi suyuqlik faqat qo‘llanmada aniqlangan idishda saqlanishi shart. Tez alangalanuvchi suyuqlik bilan shisha idish maxsus — zich yopiladigan qopqoqli, devor va tagi asbest bilan yopilgan va isitish manbaidan uzoq o‘rnatilgan metalli qutida joylashtirilishi lozim. Qopqoqni ichkari tomonidan tez alangalanuvchi suyuqlikni umumiy mumkin bo‘lgan saqlash me’yori va nomlanishi ko‘rsatilgan aniq yozuv qo‘llanadi. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni saqlash me’yori laboratoriya boshlig‘i tomonidan tasdiqlangan bo‘lishi kerak. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni zichlik probkalari bilan ta’minlangan, sig‘imi 1 dm3 dan ko‘p bo‘lmagan, qalin shisha idishlarda saqlanishiga yo‘l qo‘yiladi.
248. Tez alangalanuvchi suyuqliklarning isitilishi faqat paydo bo‘ladigan bug‘larni to‘liq kondensatsiyalanishini ta’minlaydigan qurilma va asboblarda tavsiya etiladi. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni isitishi bilan bog‘liq jarayonlarni bajarganda, suv muzlatgichdan foydalanish tavsiya etiladi.
249. Isitish asboblari vazifasida ochiq spiralli eletroplitkani hamda ochiq alangani ishlatilishi mumkin emas.
250. Laboratoriya binolarida va tortish javonlarining elektr yorituvlari portlash himoyasiga ega bo‘lishi kerak, vklyuchatellar tortish javonlaridan tashqarida o‘rnatiladi.
251. Laboratoriyada tez alangalanuvchi suyuqlikni saqlanishi — tasdiqlangan me’yorlar bilan muvofiqlikda amalga oshiriladi. Tez alangalanuvchi suyuqliklarning sig‘imi 1 dm3 dan ko‘p bo‘lmagan zichli probkalari bilan ta’minlangan, qalin shisha idishlarda saqlanishiga yo‘l qo‘yiladi va shisha idishlar isitish maydonlaridan uzoqda o‘rnatilgan maxsus qutiga joylashtirilishi lozim.
252. Tez alangalanuvchi suyuqliklarning chiqindilarini kanalizatsiyaga to‘kish man etiladi. Ishlatilgan suyuqliklar maxsus zich yopiladigan idishlarda saqlanishi va ish kuni oxirida idish laboratoriyadan regeneratsiya yoki yo‘qotish uchun beriladi.
253. Tez alangalanuvchi suyuqliklar tasodifan to‘kilganda, to‘kilgan joyni qum bilan qoplash tavsiya etiladi.
254. Sirka kislotasi tayyorlovchi tashkilot qadog‘ida yoki (GOST 5632 ning “Markalar. Issiqqa chidamli, Nurashbardoshli qotishmalar va yuqori legirlangan po‘latlar”), 12X18N10T, 12X21N5T, 10X17N13M3T, 10X17N13M2T markali po‘latdan tayyorlangan zichlik sig‘imida yopiq omborli binolarda yoki nam tegmaydigan soyabon tagida saqlanadi.
255. Sirka aldegidi (atsetaldegid) ning harorati 40oS dan yuqori bo‘lmagan, bosimi 2,94 105 Ra (3 kg/sm2) dan ko‘p bo‘lmagan azotli yostiqcha tagida, rezervuarlarda saqlanadi. Saqlash uchun sig‘imlar saqlagich qopqoqlari bilan ta’minlangan hamda 50oS da sirka aldegid bug‘ bosimiga bardoshli bo‘lishi va binodan tashqarida joylashtirilishi lozim. Sirka aldegidini saqlash uchun, foydalanishda bo‘lgan 12X18N10T va 12X18N9T markali po‘latdan tayyorlangan rezervuarlarni ishlatishga yo‘l qo‘yiladi. 1-chi navli sirka aldegidni karbonli po‘latdan tayyorlangan rezervuarlarda saqlash mumkin.
256. Sirka aldegidni tsisternalarda, namuna uchun idishlarda, saqlash vaqtida, azotli yostiqni yaratishda qo‘llaniladigan azotda kislorodni hajmiy qismi 2% dan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
257. Karbonat angidrid marganets, karbonat angidrid nikel va sirkanordon kobalt ishlab chiqaruvchining qadoqlarida yopiq omborli binolarida saqlanadi.
258. Tez alangalanuvchi suyuqliklar joyini almashtirish va saqlash bo‘yicha texnologik ishlar bajarilishi, statsionar, joyini almashtiradigan, rezervuar-saqlagichlarni to‘ldirish va bo‘shatish tartibi, bu ishlarni xavfsiz bajarilishini aniqlaydigan jarayonni o‘lchamlari tanlovi tez alangalanuvchi suyuqliklarning fizik-kimyoviy xususiyati hisobida amalga oshiriladi va qat’iy belgilanadi.
259. Sirka kislotasining rezervuar-saqlagichlari, atsetaldegid va to‘kib-to‘ldirgich punktlari nazorat vositalari va jarayonni xavfli o‘lchamlarini boshqarilishi bilan jihozlanadilar.
260. Avariya holatlarida tez alangalanuvchi suyuqliklarni bo‘shatish uchun ularning rezervuarlarini avariya sharoitlarida xizmat ko‘rsatishi uchun mumkin bo‘lgan joylarda distansion boshqaruv bilan tez harakatchan, o‘chiradigan armatura bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
261. To‘siq devorlaridan yoki o‘pirilishdan o‘tish uchun (to‘siqqa qarama-qarshi) zinalar, rezervuarlarni guruhi uchun 4 dona va alohida turgan rezervuarlar uchun 2 donadan kam bo‘lmagan o‘tish joylari o‘rnatilishi tavsiya etiladi.
262. Rezervuar parklarining maydonlari quruq barglar, quruq o‘tlar va axlatlardan tozalangan bo‘lishi shart, ularning darajasi suvni ko‘tarilishisiz chetlatishini ta’minlovchi kanalizatsiya tizimi bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
263. Quyosh nurlarining ta’sirini oldini olish uchun erdagi rezervuarlar och bo‘yoq bilan bo‘yalgan bo‘lishi kerak.
264. Har bir rezervuarga rezervuar raqami, uning vazifasi, quyishning maksimal darajasi, minimal qoldig‘i, to‘ldirish va bo‘shatish tezligi ko‘rsatilgan texnologik xaritasi tuzilgan bo‘lishi kerak.
265. Texnologik bloklarni, aylangan mahsulotdan avariyali bo‘shatish uchun, texnologik qurilmalarni jihozi yoki avariyali bo‘shatishni maxsus tizimini ishlatish mumkin. Avariyali bo‘shatishni maxsus tizimlari doimiy tayyorgarlikda bo‘lishi kerak.
266. Avariyali bo‘shatishni maxsus tizimining sig‘imi, texnologik jarayoni xavfsiz to‘xtatilishning shartlari bilan aniqlanadigan, miqdorda yonuvchi mahsulotlarni qabul qilinishiga mo‘ljallangan bo‘lishi lozim.
267. I-II toifali portlash xavfli texnologik bloklarni avariyali bo‘shatish tizimi distansion (yoki) avtomatik boshqariladigan uzatmali to‘siqli qurilmalar bilan ta’minlanadi, III toifa uchun xavfsiz joyda joylashtirilgan va eyilish vaqti minimal reglamentlangan qo‘l uzatmali vositalar ishlatilishiga yo‘l qo‘yiladi.
268. Binolarda o‘rnatilgan xarajatli rezervuarlarni o‘zidan to‘kilib bo‘shatilishining iloji bo‘lmaganda, boshqa binoda yoki binodan tashqarida joylashgan nasoslar bilan suyuqliklarni tortib chiqarilishi oldindan e’tiborga olinishi kerak.
269. Rezervuarlardan tez alangalanuvchi suyuqliklarning bug‘ini, o‘zlari o‘rnatilgan binolarga chiqarishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
270. Rezervuarlarni to‘ldirilishi va bo‘shatilishi, faqat muvofiq zulfinlarning ochilishi va yopilishini to‘g‘riligi tekshirilgandan keyin mumkin. Mahsulot suyuqlik qatlamining tagiga qabul qilinishi shart.
271. Rezervuarlardan foydalanish jarayonida doim rezervuarlarni zichligini, sifon jo‘mraklarning holatini, gardish qistirmalarni ulanishlarini, salnikli zulfinlarni doimiy nazorat qilish zarur.
272. Olov to‘siqlar va havo olish quvurlari to‘g‘rilangan va soz holda saqlanishi kerak. Ular joylashgan maydoncha, rezervuarning zinapoyali maydoni bilan birlashtirilgan bo‘lishi kerak. Rezervuarning tom qismida yurish man etiladi.
273. Rezervuarlar, quvurlar va boshqa moslamalarni tozalash mexanizatsiyalangan usullarda portlash va yong‘in xavfsizligi talablariga muvofiq amalga oshirilishi lozim. Qo‘lda tozalash uchun asbob-uskunalar uchqun bermas materiallardan bo‘lishi kerak.
274. Rezervuarlarni to‘ldirishdan oldin o‘lchov qurilmasini sozligini tekshirish kerak. Rezervuar o‘lchov teshigida o‘lchov tasma bilan o‘lchanganda, uchqun bermas metalldan yasalgan halqa yoki randa dastasi bo‘lishi kerak.
275. Rezervuarlarning darajasini o‘lchashda, tez alangalanuvchi suyuqliklarning namunasini tanlashda, to‘kib-to‘ldirish ishlarida, faqat portlashdan himoyalangan akkumulyatorli (to‘plagichli) fonarlar qo‘llaniladi. Yoritish uchun gugurt, sham, mash’al, kerosin lampa, chiroq va oddiy fonarlardan foydalanish man etiladi.
276. Tortib chiqarish yoki yuborish vaqtida namuna uchun tez alangalanuvchi suyuqliklarni ajratish man etiladi.
277. Ta’mirlov, tiklov, tozalashdan keyin statsionar yoki joyini almashtiradigan rezervuarlarni sirka kislotasi bilan to‘ldirishga tayyorlashda, shu qurilmada portlashni oldini oluvchi choralar oldindan ko‘rilishi shart. To‘ldirishga tayyorlash vaqtida, portlash xavfini aniqlaydigan o‘lcham nazorati aniq belgilanadi.
278. Sisternaga tez alangalanuvchi suyuqliklarni to‘ldirish va tsisternadan to‘kish maxsus to‘kish-to‘ldirish punktlarida amalga oshirilishi kerak.
279. To‘kish-to‘ldirish ishlarida, qat’iy yong‘inga qarshi tartib o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. To‘kish-to‘ldirish ishlari vaqtida ta’mirlov ishlarini bajarish, chekish, ochiq olovni ishlatish man etiladi.
280. To‘kish-to‘ldirish ishlarini bajarishda, atmosferali va statik elektrdan himoya choralari oldindan ko‘rilgan bo‘lishi kerak.
282. Tez alangalanuvchi suyuqlikli temir yo‘l tsisternalarni bo‘shatish joyida, estakada chegaralaridagi relslar erga mustahkam ulangan bo‘lishi kerak.
283. To‘kish-to‘ldirish qurilmalari joylashgan temir yo‘llarda teplovoz va parovozlarning harakati man etiladi.
284. To‘kish-to‘ldirish estakadalari yon tomonida yonmaydigan materialli zinapoyalar bo‘lishi hamda uzunligi bo‘yicha bir-biridan 100 m. dan ko‘p bo‘lmagan masofada bo‘lishi kerak. Vagon-tsisternalarni ajratish, ulash va tartiblanishi to‘kish-to‘ldirish punktlaridan tashqarida amalga oshirilishi kerak.
285. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni to‘kish va to‘ldirish uchun transport vositalarini uzatish, faqat maydonchani va temir yo‘lni oldindan to‘kilgan suyuqliklardan tozalanganidan keyin ruxsat etiladi.
286. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni to‘kish va to‘ldirish uchun temir yo‘l tsisternalarini uzatish va ularni chiqarish, sekin va siltanishsiz amalga oshirilishi kerak.
287. To‘kish-to‘ldirish qurilmalari hududida temir yo‘l tsisternalarini metall boshmoq bilan to‘xtatish man etiladi. To‘xtatish uchun, to‘xtash vaqtida uchqun bermaydigan material ishlatilishi shart.
288. Vagon-tsisternalarni to‘kish-to‘ldirish joyiga dumalatish va joyidan qo‘zg‘atish uchun dastak sifatida po‘latli buyumlarni ishlatish man etiladi.
289. Agar vagon-tsisternalarni to‘kish-to‘ldirishga uzatish va chiqarish parovozlar bilan amalga oshirilsa, ikki qo‘sh o‘qli g‘ovakdan qoplamalar yoki yonmaydigan yuk bilan yuklangan vagonlar (platformalar) bo‘lishi kerak. Agar tsisternalarni uzatilishi teplovozlar bilan amalga oshirilsa, qoplamalar talab qilinmaydi.
290. To‘kish-to‘ldirish qurilmalari hududida parovoz mashinistlarining sifonlash, o‘t qalashni ochish va jadallashtirish, o‘txona teshigini ochiq tutish, mash’al yoki olovni boshqa turlaridan foydalanish man etiladi.
291. To‘kish-to‘ldirish vaqtida estakadada manyovr ishlarini yoki bo‘sh yo‘lga ayrim temir yo‘l tsisternalarini uzatish man etiladi.
292. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni to‘kish va to‘ldirish vaqtida xizmat qiluvchi xodimlar tsisternalarni teshik va qopqoqlarini sekin ochishi va yopishi, tsisternalarga shlang va boshqa asboblar ulash vaqtida zarbaga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Foydalanadigan asbob uchqun bermas materiallardan tayyorlangan bo‘lishi kerak. Statik elektr paydo bo‘lishini oldini olish va purkashning oldini olish maqsadida, tez alangalanuvchi suyuqliklarni quyish vaqtida shlangning uchi tsisternani tagigacha tushirilishi kerak.
293. To‘kish-to‘ldirish ishlari vaqtida sirka kislotali tsisternani liq to‘ldirib yuborish man etiladi. Sisternani liq to‘ldirishga yo‘l qo‘ymaslik uchun, sirka kislotasini to‘kib-to‘ldirish punktlari ishonchli avtomatik qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
294. Temir yo‘lda yuklarni tashish qoidalariga muvofiq, tez alangalanuvchi suyuqliklar uchun tsisternalar armatura, nazorat vositalari, to‘kib-to‘ldirish, himoyalovchi va boshqa qurilmalar bilan jihozlanishi shart.
295. Texnik ko‘rikni belgisiz, sizish alomatlari va boshqa nosozliklarsiz vagon-tsisternalarni to‘ldirishga qabul qilinishi man etiladi. To‘kib-to‘ldirish ishlarini boshlashdan oldin, to‘kib-to‘ldirish qurilmalarining sozligini, qo‘shuvchi ventillarni, surilmalarni, shlanglarning zichligini va teleskopik quvurlarni tuzatilganligini tekshirish zarur. Nosozliklar aniqlanganda ularni tezda bartaraf etish kerak.
296. Temir yo‘l tsisternalarini tez alangalanuvchi suyuqliklarni to‘kish va to‘ldirishga o‘rnatish tartibi, ushbu ishlarni xavfsiz bajarilishini ta’minlashi kerak. Temir yo‘l tsisternalarini to‘kish va to‘ldirish vaqtida tsisternalarni o‘z-o‘zidan joyini almashtirish, tez alangalanuvchi suyuqliklar bug‘ini atmosferaga tashlanishi va to‘kish-to‘ldirish qurilmalarini germetikligini buzilishi hamda zaharli gazlar bilan ifloslanishi mumkin bo‘lgan zonalarda doimiy yoki tasodifan yondirish manbalari (mexanik, elektr va boshqa) mavjudligini bartaraf qiladigan choralar oldindan ko‘rilishi shart.
297. Statsionar, omborli (chiqimli) sig‘imlar sifatida temir yo‘llarda bo‘lgan temir yo‘l tsisternalaridan foydalanish man etiladi.
298. To‘kish-to‘ldirish punktlarida vosita va usullar oldindan ko‘rilishi shart, shu bilan birga shikastlangan tsisternalarni avariyaviy bo‘shatish bo‘yicha ishlarni bajarish uchun maxsus jihozlangan joylar oldindan ko‘rilishi kerak. Ushbu ishlarni bajarishdagi xavfsizlik choralari tashkilotni bosh muhandisi tomonidan tasdiqlangan yo‘riqnomada ifoda etilishi lozim.
299. To‘kish-to‘ldirish tizimi tsisternalari, saqlagichlari, quvurlari va boshqa moslamalari ishlatilishda zich, mustahkam, oddiy va qulay bo‘lishi kerak.
300. To‘kish-to‘ldirish ishlari o‘tkazilishida, atmosfera va statik elektrdan himoya choralari oldindan ko‘rilishi shart.
301. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni omborlarda saqlanishi QMQ 2.09.14-97 ning “Neft va neft mahsulotlari omborxonalari” talablariga muvofiq amalga oshirish tavsiya etiladi.
302. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni yerto‘la va yarim yerto‘lali binolarda saqlashga yo‘l qo‘yilmaydi.
303. Omborli binolarni eshiklari yopiq holatda bo‘lishi kerak. Ish kuni tamom bo‘lgandan keyin eshiklar qulfga yopiladi va muhrlanadi, kalit, muhr va tamg‘alagich — moddiy javobgar shaxsga topshiriladi. GOST 12.4.026-76 “Signal ranglar va xavfsizlik belgilari” omborlarda saqlanadigan materiallarni omborda saqlashda xavfsizlik texnikasi bo‘yicha yo‘riqnomaga binoan har bir omborda ko‘rinadigan joyda xavfsizlik belgilari osilishi kerak.
304. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni mineral kislotalar, siqilgan va suyultirilgan gazlar, yonuvchi moddalar hamda organik moddalar bilan portlash xavfi bo‘lgan aralashmani beradigan noorganik tuzlar bilan birgalikda saqlashga yo‘l qo‘yilmaydi.
305. Sirka kislotasini idishda omborlarda saqlanishi tagliklarda, g‘aram taxlamlarda yoki javonlarda amalga oshirilishi kerak. Javonlar yonmaydigan va barqaror bo‘lishi kerak.
306. Ombor binolari olov bardoshlilik chegarasi 0,75 soatdan kam bo‘lmagan, tez alangalanuvchi suyuqliklarni omborxonalarining har birini sig‘imi ko‘pi bilan, 200 m3 bo‘lgan yonmaydigan devorlar (to‘siqlar) bilan bo‘linishi kerak. Tez alangalanuvchi suyuqliklar uchun ombor binolarining umumiy sig‘imi 1200 m3 dan oshmasligi kerak.
307. Yuk ortish va tushirish mexanizmlarining o‘tishi uchun javonlar bilan g‘aram taxlam o‘rtasidagi masofa 1,5 m dan kam bo‘lmasligi kerak, o‘tish yo‘llari 0,8 dan 1,0 m gacha bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, har bir omborda o‘tish yo‘llari bo‘lishi kerak, butun ombor bo‘yiga 1,5 — 2 m kenglikda bo‘ylanma va ko‘ndalang — eshik o‘rni to‘g‘risi kengligi shu eshik o‘rnidan kam bo‘lmasligi kerak.
308. Polda, g‘aram taxlamda sirka kislotali bochkalarni qo‘lda taxlashda qatorlar orasidagi qistirma bilan bochkalarni gorizontal holati bo‘yicha ikki qatlamdan oshmasligi va balandlikda bochkalarni vertikal holati bo‘yicha bir qatordan oshmasligi kerak.
309. Polda sirka kislotali bochkalarni mexanizatsiyalashtirilgan taxlashda, qatlamlarning soni qatorlar orasidagi qistirma bilan uchtadan ortmasligi kerak.
310. Sirka kislotali bochkalarni taxlanishi har bir javon qatlamida, balandlik bo‘yicha bir qatorda bajariladi.
311. Javon yoki g‘aram taxlamining kengligi bo‘yicha sirka kislotali ikkita bochkadan ko‘p bo‘lmay taxlanishi tavsiya etiladi.
312. Sirka kislotali bochkalarni saqlagichlarga yuklash va yumalatish vaqtida bochkalar zarbalarga va uchqun paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ehtiyotkorlikni saqlash zarur.
313. Sirka kislotali bochkalarning tiqinlari tepaga qaratib taxlanishi shart. Metall bochka idishlarning tiqinlari uchqun paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydigan rezbali va bevosita maxsus kalitlar bilan ochiladigan bo‘lishi kerak. Tiqinlarni bolg‘a, keskich va boshqa asboblar yordamida ochish hamda yog‘och tiqinlarni qo‘llash man etiladi.
314. Sirka kislotasini shisha idishlarda saqlashda, ular yonmaydigan panjara taxtada joylanishi kerak.
315. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni isitish asboblari oldiga taxlashga yo‘l qo‘yilmaydi. Javon yoki g‘aram taxlamdan isitish unsurigacha masofa 1 m. dan kam bo‘lmasligi kerak.
317. Tez alangalanuvchi suyuqliklardan bo‘shatilgan idish, omborlar va ishlab chiqarish binolaridan 30 m. dan kam bo‘lmagan masofada, maxsus yopiq maydonlarda saqlanishi kerak.
318. Idishni tez o‘t oluvchi suyuqliklardan tozalash va yuvish uchun, so‘ruvchi-tortuvchi ventilatsiya bilan jihozlangan maxsus joy (bino) bo‘lishi kerak.
319. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni sexdagi omborxonalarda va omborli binolarda saqlash me’yorlari, o‘t xavfsizligi bilan kelishuv asosida ma’muriyat tomonidan o‘rnatiladi va tasdiqlanadi.
320. Sirka kislotasini ishlab chiqarish omborlarida, binodan tashqarida ochiq maydonlarda o‘rnatilgan ichki isitilishi mavjud rezervuarlarda saqlash tavsiya etiladi. Maydonlar (ochiq va soyabon tagidagi) — 0,5 m balandlikdagi yonmaydigan devor yoki tuproq ko‘tarma bilan o‘ralgan bo‘lishi shart. Maydonga transport va odamlarni o‘tishlari uchun panduslar yoki qo‘sh oyoqli narvonlarni oldindan tayyorlash tavsiya etiladi.
321. Idishning tashqi holatini (butunligi, zichligi, tamg‘a mavjudligi) har doim nazorat qilish zarur.
322. Sirka kislotasi maxsus maydonlarda idishlarda (bochka, kanistr, maxsus konteyner va boshqa) saqlanganda, 100 donadan ortiq bo‘lmagan guruh bilan amalga oshiriladi, guruhlar orasidagi oraliq 1 m. dan kam bo‘lmasligi kerak.
323. Sirka kislotali bochkalarni soyabon tagida va ochiq maydonlarda taxlashda ularni yog‘och tagliklarda balandlik bo‘yicha bir qatorda va kenglik bo‘yicha ikki qatorda tiqinlari tepaga qaratilgan holda yotqizish tavsiya etiladi.
324. Kimyoviy laboratoriyalarda tez alangalanuvchi suyuqliklarni sutkali ehtiyojdan oshmaydigan miqdorda metall yoki mustahkam shishali, zich tiqinlangan idishlarda saqlanadi. Tez alangalanuvchi suyuqlikli sig‘imlar 2/3 dan ko‘p bo‘lmagan holda to‘ldiriladi va ichkaridan shishatola yoki asbest bilan qoplangan metall yashikda joylashtirilishi kerak. Yashikni ichkari tomonidan laboratoriya mudiri imzolagan saqlanadigan moddalar ro‘yxati biriktirilgan bo‘lishi kerak. Yashik qopqog‘ining tashqi tomonida “Tez alangalanuvchi suyuqliklar” yozuvi bo‘lishi kerak. Yashik qulflanishi kerak.
325. Iste’mol uchun chakana savdoga mo‘ljallangan iste’mol sirka kislotasining sig‘imi 200 ± 1 sm3, 330 ± 5 sm3, 500 ± 5 sm3, bo‘lgan maxsuslashtirilgan shisha idishlarga qadoqlanadi. Iste’mol sirka kislotasini turli sig‘imdagi sirka kislotaga chidamli materialli idishlarga qadoqlashga ruxsat etiladi.
329. Iste’mol sirka kislotasi yashiklarining transport tamg‘alanishi GOST 14192-96 “Yuklarni tamg‘alash” talablariga muvofiq bo‘lishi, (yopiq yashiklar uchun) —“Baland”, (karton qutilar uchun) — “Namdan saqlash”, “Mo‘rt — ehtiyot bo‘ling” manupulatsiyaviy belgilar ko‘rsatmasi bilan amalga oshiriladi va quyidagi yozuvlar qayd qilinadi:
330. Iste’mol sirka kislotasining qozoni GOST 5632-88 ning “Yuqori legirlangan po‘latlar va nurashbardosh, olovbardosh qorishmalar. Tamg‘alar” talablariga muvofiq 12X18N10T, 10X17N13M2T, 12X21N5T, 10X17N13M2T tamg‘ali po‘latdan yasalgan maxsus temiryo‘l tsisternalariga qo‘yiladi va tsisternani yuklaydigan lyuk (teshik) yopilishi va plombalanishi lozim.
331. Iste’mol sirka kislotasini amaldagi barcha transport turida (temir yo‘l, suv va avtomobil) yuk tashish qoidalariga muvofiq, tashiladi.
332. Sanoat tashkilotlarida tez alangalanuvchi suyuqliklarni (tushirish joyida, ombor hududida, ombordan sexga, sexdan sexga) tashish hamda texnologik sxemaga muvofiq, atsetaldegid apparatga yuklanishi mexanizatsiyalangan bo‘lishi kerak.
333. Shisha idishda bo‘lgan tez alangalanuvchi suyuqliklar joyini almashtirishda, tashish xavfsizligini ta’minlaydigan, shuning uchun moslashtirilgan maxsus arava va zambillarda amalga oshiriladi.
334. Shisha idishda bo‘lgan sirka kislotasini avtomobil transportida tashish vaqtida, yuk harakat paytida, to‘xtash va burilishlarda siljimasligi yoki ag‘darilmasligi uchun har bir joyi kuzovga mahkamlanishi kerak.
335. Shisha idishdagi yukni tashish vaqtida pastki qatorni yorilishdan saqlaydigan bir-biriga mustahkam qistirmasiz qo‘yishga ruxsat etilmaydi.
336. Sirka kislotasini avtomobil transporti yordamida tashish vaqtida baxtsiz hodisaning oldini olish maqsadida yo‘l harakati varaqasida ko‘rsatilgan marshrutga muvofiq aniq amalga oshirish lozim.
337. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni tashuvchi avtomobil transportining kuzov va kabinalarida bu ishga daxldor bo‘lmagan shaxslarning bo‘lishi man etiladi.
338. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni tashuvchi tsisternalar quyidagilar bilan ta’minlangan bo‘lishi shart:
b) tsisternani qobig‘iga bir uchi bilan payvandlangan yoki yopishtirilgan va boshqa uchida metall o‘tkir uchi bilan ta’minlangan metall ertutashli zanjir;
g) chiqarib yuboriladigan kranlar va shlanglar to‘liq sozlangan bo‘lishi hamda ularning holati va mahkamlanishi atsetaldegidni, sirka kislotasini to‘kilishiga va sepilishiga yo‘l qo‘ymasligi kerak;
d) chiqindi quvurlari radiator tagiga chiqarilgan va uchqun o‘chirgichlar bilan ta’minlanishi kerak.
339. O‘tish yo‘lida tez alangalanuvchi suyuqliklarning idishlardan to‘kilish aniqlansa, darhol to‘xtatish va ushbu yuklarni tashish bo‘yicha maxsus yo‘riqnomaga muvofiq, xavfsizlik choralarini ko‘rishi kerak.
340. Avtomobil transporti qisqa vaqtga to‘xtatilganida yoki turganida, u qo‘l tormozi bilan to‘xtatib qo‘yilishi lozim.
341. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni yuklash va tushirish vaqtida, agar yuklash yoki tushirishni ta’minlaydigan nasoslarning uzatmalari yoki boshqa moslamalardan foydalaniladigan bo‘lsa, avtomobil transporti dvigateli ishlab turmasligi kerak.
342. Odamlarning doimiy qatnov joylarida tez alangalanuvchi suyuqliklarni tashuvchi avtomobil transportlarining to‘xtashi man etiladi.
343. Tez alangalanuvchi suyuqliklarni avtomobil transportida tashishda, kabinada hamda yuklash va tushirish joylarida (10 m dan kam bo‘lmagan masofada) chekish man etiladi.
344. Har bir reysdan oldin yuk yuboruvchi avtomobil transportida himoya vositalari va o‘t o‘chirish vositalari mavjudligini tekshirishi shart.
345. Atsetonni yuklash va tushirish, transportlash ushbu ishlarni amalga oshiruvchi xodimlar maxsus xavfsizlik yo‘riqnomalaridan o‘tkazilgandan keyin amalga oshirilishi kerak. Xodimlarning yo‘riqnomadan o‘tganligi tegishli jurnallarga qayd qilinishi kerak.
346. 50 kg dan ortiq yuklarni 2 m dan yuqori balandliklarga ko‘tarish-tushirish ko‘tarma transport moslamasi va kichik mexanizatsiya vositalari yordamida mexanizatsiyalangan usulda amalga oshirilishi lozim.
347. Moslama, qurilma va yuk ko‘tarish moslamalarini ishlatilishi (tal, telfer, lebedka, barcha turdagi kranlar, yuk elektr aravalari) “Moslama va yuk ko‘tarish kranlarini xavfsiz ishlatish qoidalari” ga muvofiq bo‘lishi lozim.
348. Yuklash-tushirish ishlar ishlab chiqarish joylari xavfsizlik belgilari bilan jihozlangan va tungi vaqtda ishlarni bajarish uchun yetarlicha yoritilgan bo‘lishi lozim.
349. Yuklarni tashkilot hududida joylashtirish jarayonlari GOST 12.3.020-80 “Yuklarni tashkilotda joylashtirish jarayonlari. Xavfsizlikning umumiy talablari”ga muvofiq bo‘lishi lozim.
350. Yuklash-tushirish ishlari “Yuk ortish va tushirish ishlaridagi yukchilar uchun ishlarning xavfsizligi qoidalari” (ro‘yxat raqami 1582, 2006-yil 13-iyun) talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
351. Tashkilot hududida ishlab chiqarishni (sex) yoki sexda qurilma, agregat, ayrim asbob-uskunalarni ta’mirlashga to‘xtatish uchun tashkilot (sex) bo‘yicha buyruq (farmoyish) chiqarilishi lozim. Buyruqda pudratchilardan bevosita ish rahbari, shuningdek, ko‘rsatilgan ishlarga uskunalar va obyektni to‘liq tayyorlash, ishlarni xavfsiz amalga oshirish va pudratchilar yoki buyurtmachining ta’mirlash xizmati bilan tezkor aloqalar uchun javobgar shaxslar hamda tegishli chora-tadbirlar belgilanadi.
352. Barcha uskunalarda tashkilot bosh muhandisi tasdiqlagan jadval bo‘yicha belgilangan muddatlarda rejali ta’mirlash ishlari o‘tkaziladi.
353. Ta’mirlash ishlarida band bo‘lgan pudratchining barcha xodimlari ta’mirlash ishlari boshlanishidan oldin, ushbu sexda ishlarni xavfsiz olib borish uchun xodimlar mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha kirish yo‘riqnomasidan o‘tkazilishi lozim. Yo‘riqnomadan o‘tkazish ishlari buyurtmachi tomonidan amalga oshiriladi.
354. Rejalashtirilgan ishlarni bajarishdan oldin mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha yo‘riqnomadan o‘tkazish ishlari pudratchi tashkilot tomonidan o‘tkazilishi lozim.
355. Pudratchi ishlayotgan hududda buyurtmachi tomonidan zararli va yonish xavfi bo‘lgan moddalarni paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydigan me’yoriy sanitariya-gigiyenik sharoitlar yaratilishi kerak.
356. Asbob-uskuna va kommunikatsiyalarda ta’mirlash ishlarini amalga oshirishdan oldin quyidagilar bajarilishi lozim:
b) asbob-uskuna va kommunikatsiyalarni texnologik muhit qoldiqlaridan, asbob-uskunani zararli, zaharli va yonuvchi gaz mahsulotlaridan bo‘shatish;
v) ta’mirlanadigan asbob-uskuna, kommunikatsiya, quduq va o‘ralardagi inert, yonuvchi, zaharli gazlar va kislorod miqdorini tegishli tahlillarini o‘tkazish yo‘li bilan tekshirish.
357. Balandlikdagi ishlarda faqat tayanch yoki rezinali qoplamalar bilan ta’minlangan soz narvonlardan foydalanish lozim.
358. Tashkilot hududida qazish ishlarini bajarishda buyurtmachi pudratchiga naryad-ruxsatnoma bilan birga tegishli sex va xizmatlar bilan kelishilgan ruxsatnomani yozma tarzda topshirishi kerak.
359. Pudratchining ehtiyojlari uchun elektr energiyani ulash, shuningdek, ish tugaganidan keyin uzish, sex boshlig‘ining ruxsati bo‘yicha buyurtmachining bosh energetik xizmati tomonidan bajariladi.
360. Ta’mirlash ishlari tugallanganidan so‘ng asbob-uskuna va kommunikatsiyalarni qabul qilish dalolatnomasi ikki tomonlama imzolanib, ushbu asbob-uskuna va kommunikatsiyalarni ishga tushirish haqida farmoyish chiqqandan so‘ng, foydalanishga qabul qilinishi lozim.
361. Bajariladigan ish xususiyatiga muvofiq soz asbob va moslamalar jamlamasi bilan ta’minlanishi lozim.
363. Texnik xizmat ko‘rsatish, davriy va kapital ta’mir bo‘yicha ishlarni bajarish tartibida, ishlab chiqaruvchi — zavod tasdiqlagan ta’mirlash va foydalanish hujjatida belgilangan zarur ish hajmini ko‘rsatish lozim.
365. Ishlatib ko‘rish uchun mexanizmlarni yoqishdan oldin, ularni tarmoqlari to‘g‘ri yig‘ilganligiga, begona jismlar yo‘qligiga, havo uzatish pnevmatik tizimi to‘g‘ri ulanganligi va mustahkam qotirilganligiga ishonch hosil qilish lozim.
366. Agregatni harakatlantiruvchi elektrodvigatellarni yoqishdan oldin, yirik aralov va fugoval dastgoh ventilyatori patrubkalarini ko‘zdan kechirish lozim.
367. Sinov va ishlatib ko‘rish davrida ta’mirlangan tarmoq va agregatlarni barcha yig‘ish defekti, elektrodvigatel va tarmoq podshibniklarini qizish darajasi, moy oqishi bartaraf qilinishi kerak.
368. Uskuna yig‘ilgandan yoki ta’mirlangandan so‘ng foydalanish uchun yoqishdan oldin quyidagilarni bajarish zarur:
e) uskuna yig‘ilishini to‘g‘riligini tekshirishda, o‘zaro bog‘liq harakatlanuvchi mexanizmlarni to‘liq siklida uni harakatlanuvchi qismini aylantirish;
369. Uskunani ta’mirdan so‘ng foydalanishga yaroqliligi, qabul qiluvchi komissiya tomonidan dalolatnoma bilan rasmiylashtirilishi lozim.
370. Tashkilotlarni (sexlarni) loyihalashtirishda, qurishda (montaj qilishda) mazkur Qoidalarga amal qilish uchun javobgarlik tegishli ishlarni bajaruvchi tashkilotlar zimmasiga yuklatiladi.
371. Mansabdor shaxslar mehnatni muhofaza qilish qoidalariga rioya qilmaganliklari uchun qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladilar.
Keyingi tahrirga qarang.