LexUZ sharhi
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining qabul qilinishi fuqarolar, davlat organlari, korxona, muassasa va tashkilotlarning uy-joy munosabatlaridan kelib chiqadigan huquq va majburiyatlarini aniq chegaralab berdi.
(muqaddimaning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Mazkur kodeks normalarini sud amaliyotida tatbiq qilish, uy-joy bilan bog‘liq nizolarni to‘g‘ri va adolatli hal etish hamda kelib chiqayotgan muammolarni bartaraf etish maqsadida tushuntirishlar berish zarurati vujudga kelganligini hisobga olib O‘zbekiston Respublikasi “Sudlar to‘g‘risida”gi qonunning 17-moddasiga asosan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi:
(muqaddimaning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
1. Uy-joy qonunchiligi normalariga rioya qilish fuqarolar, shuningdek, uy-joy fondini hisobga olish, saqlash, foydalanish va ta’mirlashni ta’minlash vakolati yuklatilgan davlat organlari, korxonalar, muassasa va tashkilotlarning uy-joyga bo‘lgan huquq va manfaatlarini himoya qilishning muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun sudlar bunday toifadagi ishlarni hal etishda mas’uliyatni yanada oshirishlari, nizolarning qonuniy ko‘rilishini to‘liq ta’minlashlari lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
2. Sudlar uy-joy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizolar bo‘yicha da’vo arizalarini qabul qilishda avvalo da’vo talabining sudga taalluqlilik masalasini hal etishlari, da’vo qo‘zg‘atayotgan shaxsning vakolatini tekshirishlari lozim. Xususan, sudlar quyidagi uy-joy nizolarini hal etish vakolatiga ega:
(2-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
2. Sudlar uy-joy munosabatlaridan kelib chiqqan nizolar bo‘yicha da’vo arizalari qabul qilish masalasini hal etishda, avvalo mazkur da’vo talabining sudga taalluqliligi hamda da’vo vakolatli shaxs tomonidan qo‘zg‘atilganligini tekshirishlari lozim. Xususan, sudlar quyidagi uy-joy nizolarini hal etish vakolatiga ega:
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
— xususiy va davlat uy-joy fondlariga qarashli turar-joylarni ijaraga beruvchi hamda ijaraga oluvchilar o‘rtasidagi uy-joy munosabatlari bo‘yicha vujudga kelgan nizolar;
(2-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(2-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
— davlat uy-joy fondining turar-joyiga berilgan hujjatni (orderni) haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi nizolar;
— Uy-joy kodeksining 71—74, 79, 85-moddalarida ko‘rsatilgan asoslar bo‘yicha turar-joydan ko‘chirish bilan bog‘liq nizolar;
Oldingi tahrirga qarang.
(2-bandning yettinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
— yer uchastkalari davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan vujudga keladigan nizolar.
Oldingi tahrirga qarang.
Fuqarolarning uy-joy sharoitlarini yaxshilash, yordamchi xonalarni qayta qurish va o‘zgartirishga rozilik berish masalalarini hal qilish mahalliy davlat hokimiyati organi va ijaraga beruvchilarning vakolatiga tegishli ekanligidan kelib chiqib, bunday masalalar bo‘yicha da’volar sudga taalluqli emasligi sudlarga tushuntirilsin. Biroq, fuqarolar mahalliy davlat hokimiyati va ijaraga beruvchilarning qayd etilgan masalalarni hal qilishi bilan bog‘liq harakatlaridan norozi bo‘lganda O‘zbekiston Respublikasi FPKning 27-bobida belgilangan tartibda tegishli shikoyat bilan sudga murojaat qilishlari mumkin.
(2-bandning to‘qqizinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
3. Sudlar uy-joy nizolarini hal qilishda uy-joyning huquqiy holatini, uning xususiy yoki davlat uy-joy fondiga tegishliligini aniqlashlari lozim.
(3-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
— fuqarolarning mulki bo‘lgan uy-joy fondi (yakka tartibdagi turar-joy binolari, xususiylashtirilgan, qurilgan hamda sotib olingan kvartiralar va uylar, uy-joy hamda uy-joy qurilish kooperativlariga qarashli uylardagi pay badallari to‘liq miqdorda to‘langan kvartiralar, hadya, ayirboshlash shartnomalari hamda meros huquqi va O‘zbekiston Respublikasi FKning 187-moddasi asosida olingan kvartiralar va uylar);
— xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari, kooperativlar, jamoat birlashmalari, jamoat fondlari hamda boshqa nodavlat yuridik shaxslarning mulki bo‘lgan hamda ularning mablag‘lari hisobidan qurilgan yoki kim oshdi savdosida yoxud qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa asoslarda (oldi-sotdi, hadya, meros, va h.k. shartnomalar) olingan kvartiralar va uylar.
— mahalliy davlat hokimiyati organlari ixtiyorida bo‘lgan, mahalliy budjetga tushgan soliqlar, yig‘imlar va boshqa to‘lovlar, shuningdek, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha boshqa tushumlar hisobidan barpo etilgan uy-joylar fondi;
— mahalliy davlat hokimiyati organlari ixtiyorida bo‘lgan, mahalliy budjet mablag‘lari hisobidan barpo etilgan, xususiy, munitsipal uy-joy fondidan olib ularning balansiga berilgan fuqarolarning ijtimoiy jihatdan himoyalanmagan, kam ta’minlangan toifalari uchun xususiylashtirish huquqisiz ijara shartnomalari asosida foydalanilayotgan aniq maqsadli kommunal uy-joy fondi;
— davlat korxonalari, muassasa va tashkilotlarning to‘la xo‘jalik yurituvida yoki operativ boshqaruvida bo‘lgan idoraga qarashli bo‘lgan uy-joy fondi;
4. Uy-joy fondi tarkibiga kirmaydigan binolardan (ishlab chiqarish binolari, sexlar, yig‘ma inshootlar, palatkalar, o‘tovlar, vagon uycha va h.k.lardan) ko‘chirishda yoki ularni bo‘shatishda sudlar mulk ijarasi shartnomalarini tartibga soluvchi fuqarolik kodeksining normalarini tatbiq etishlari lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
5. Xususiy mulkida uyi, kvartirasi bo‘lgan fuqarolar voyaga yetgan oila a’zolarining roziligi bilan boshqa fuqarolarni turar-joyga ko‘chirib kiritishga, jismoniy va yuridik shaxslarga belgilangan tartibda ijaraga berishga haqlidirlar.
Oldingi tahrirga qarang.
Mulkdor, uning oila a’zolari, ijarachi va uning oila a’zolari o‘rtasida uy-joy masalasida kelib chiqqan nizolar (uyga kiritish, uy-joydan foydalanish huquqini yo‘qotgan deb topish, uydan ko‘chirish) sud tartibida hal qilinadi va mazkur toifadagi ishlarni ko‘rishda nizoli uyda yashovchi voyaga yetgan barcha shaxslar tegishliligicha ishga jalb qilinishi lozim.
(5-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Uyga yashash uchun kiritish hamda turar-joydan foydalanish huquqini yo‘qotgan deb topish to‘g‘risidagi da’volarni hal etishda sud turar-joyga da’vo qiluvchi shaxs O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksi 32-moddasining 2 va 3-qismlarida sanab o‘tilgan shaxslar tarkibiga kirish-kirmasligini yoki uning uyda yashashining boshqa asoslarini, yashamasligi sabablarini va da’voni to‘g‘ri hal etish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan boshqa holatlarni aniqlashlari lozim.
(5-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Mulkdorning oila a’zolari deb, xotini (eri) va ularning farzandlari tan olinadi. Er-xotinning ota-onasi, mulkdor bilan doimiy yashayotgan oilali farzandlari, mehnatga qobiliyatsiz boqimandalar, shuningdek, mulkdor bilan doimiy birga yashayotgan fuqarolar, agar ular mulkdor bilan umumiy xo‘jalik yuritayotgan va uning turar-joyiga ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lsalar, mulkdorning oila a’zosi deb topilishlari mumkin.
(5-bandning to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(5-bandning beshinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Sudlarga tushuntirilsinki, notarial tartibda tuzilgan uy-joy shartnomasida sotuvchi va uning oila a’zolarining turar-joy ro‘yxatidan chiqib ketish muddati ko‘rsatilgan bo‘lsa, shu muddat tugagan kundan, muddat ko‘rsatilmagan bo‘lsa shartnoma tuzilgan kundan e’tiboran ular turar-joydan foydalanish huquqini yo‘qotgan deb hisoblanadi.
6. Ulushli mulkdagi uy-joylarni bo‘lishda mulkdorlar o‘zaro kelisha olmagandagina sud tartibida hal qilinadi.
Ulushli yoki umumiy mulkda bo‘lgan uy-joylarni bo‘lishda sudlar, nizoli uy-joyda mavjud bo‘lgan xonalar va foydalanishda bo‘lgan umumiy maydonni hisobga olib, hissa bo‘yicha teng yoki hissadan uncha ko‘p, uncha kam bo‘lmagan holda bo‘lishni, yoxud ayrim xonalarni qayta qurish hisobidan uy-joyni bo‘lish imkoniyati mavjudligi to‘g‘risida tegishli ekspertiza xulosalarini inobatga olishlari zarur. Sud bunday mulkdagi uy-joylarni bo‘lishda taraflarga ajratilgan barcha xona hamda qo‘shimcha va yordamchi imoratlarni o‘z qarorida aniq ko‘rsatishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Ulushli mulkdagi turar-joy mulkdorlariga ularning ulushini asl holda ajratib berish o‘rniga kompensatsiya to‘lanishiga ularning roziligi bilan yo‘l qo‘yiladi. Mulkdorning turar-joydagi ulushi boshqa mulkdorlarning ulushidan ancha kam bo‘lsa, ulushlarga teng taqsimlashning imkoni bo‘lmasa, mulkdor nizoli uyda yashamayotgan bo‘lsa, u boshqa uy-joy bilan ta’minlangan bo‘lsa, mulkdan foydalanishda katta manfaatga ega bo‘lmagan hollarda sud ushbu mulkdor rozilik bermagan taqdirda ham ulushli mulkning qolgan ishtirokchilari zimmasiga mazkur mulkdorga kompensatsiya to‘lash majburiyatini yuklashi mumkin.
(6-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Umumiy foydalanishdagi turar-joyni ishtirokchilar o‘rtasida ularning ulushlariga mos ravishda bo‘lishda alohida yashash xonasidan tashqari yordamchi xonalar, alohida kirish-chiqish yo‘llari mavjud bo‘lganda yoki uy-joyning bir qismini tegishlicha qayta jihozlash yo‘li bilan ajratish imkoniyati mavjud bo‘lgan taqdirdagina da’vo qanoatlantirilishi lozim. Bunday imkoniyat bo‘lmagan taqdirda, sud da’vogarning iltimosiga ko‘ra, taraflarga turar-joydan foydalanish tartibini belgilab berishi yoki ushbu turar-joyni taraflar tegishli tartibda almashtirish yoxud ikkinchi tarafga hissasiga teng boshqa turar-joy olib berish huquqiga ega ekanliklarini tushuntirishi lozim.
(6-bandning to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
7. O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 107-moddasi talabiga muvofiq turar-joyning mulkdori va uning voyaga yetgan oila a’zolari, ijaraga oluvchi va uning voyaga yetgan oila a’zolari, hamda u bilan doimiy yashayotgan fuqarolar, uy-joy qurish yoki uy-joy kooperativi a’zosi va pay jamg‘armasining qismiga huquqi bo‘lgan uning oila a’zolari o‘rtasida turar-joyni almashtirish to‘g‘risida kelishuvga erishilmagan bo‘lsa, ulardan har biri egallab turgan joyini turli uylar, kvartiralardagi turar-joylarga majburan almashtirishni sud tartibida talab qilishga haqlidirlar.
Oldingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
8. Yer uchastkalari davlat yoki jamiyat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan fuqarolar mulkida bo‘lgan uylar (kvartiralar) buzilgan taqdirda, mazkur fuqarolarga, ularning oila a’zolariga, shuningdek ushbu uylarda (kvartiralarda) doimiy yashayotgan fuqarolarga ularning tanlovi bo‘yicha va taraflar kelishuviga ko‘ra, uy-joy maydonining ijtimoiy normasidan kam bo‘lmagan sahndagi, barcha qulayliklari bo‘lgan, avvalgisiga teng qimmatli boshqa turar joy mulk qilib beriladi hamda dov-daraxtlarning bozor qiymati to‘lanadi yoxud buzilayotgan uy (kvartira), boshqa imoratlar, inshootlar va dov-daraxtlarning bozor qiymati, shuningdek yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymati to‘liq hajmda to‘lanadi. Buzilayotgan uyning (kvartiraning) yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymati berilayotgan uy-joyning yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymatidan ortiq bo‘lgan taqdirda, bu farq mulkdorga kompensatsiya qilinishi lozim, berilayotgan uy-joyning yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymati buzilayotgan uyning (kvartiraning) yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymatidan ortiq bo‘lgan taqdirda esa, bu farq uy-joy berilgan yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquq berilgan paytdan e’tiboran besh yil ichida mulkdor tomonidan kompensatsiya qilinishi lozim.
(8-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
8. Yer uchastkalari davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan fuqarolar mulkida bo‘lgan uylar (kvartiralar) buzilgan taqdirda mazkur fuqarolarga, ularning oila a’zolariga, shuningdek, ushbu uylarda (kvartiralarda) doimiy yashayotgan fuqarolarga ularning xohishlariga binoan taraflar kelishuviga ko‘ra barcha qulayliklarga ega bo‘lgan, avvalgisiga teng qiymatli maydoni uy-joy maydonining ijtimoiy normasidan kam bo‘lmagan boshqa turar-joy mulk qilib beriladi.
(8-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Keyingi tahrirga qarang.
11. Sudya fuqarolarni qonunda ko‘zda tutilgan asoslar bo‘yicha (O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 27-28, 71—73-moddalari) boshqa uy-joy berish bilan uy-joydan ko‘chirish to‘g‘risida da’vo arizani qabul qilishda uydan ko‘chirilayotgan fuqarolarga taqdim qilinadigan uy-joyning aniq manzili ko‘rsatilganligini tekshirishi shart. Agarda da’vo arizada manzil ko‘rsatilmagan bo‘lsa, bunday holat O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksi normalariga muvofiq arizani harakatsiz qoldirish haqida ajrim chiqarishga asos bo‘ladi. Bu xususda da’vogarga ma’lum qilinadi va unga arizada mavjud bo‘lgan kamchiliklarni bartaraf etish uchun muddat belgilaydi. Sudyaning talabi bajarilmagan taqdirda ariza taqdim qilinmagan deb hisoblanib da’vogarga qaytariladi.
Hujjat (order)ni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi nizolarni ko‘rishda, agar hujjat (order)da ko‘rsatilgan fuqarolar ilgari davlat uy-joy fondiga tegishli turar-joydan foydalanib kelgan bo‘lsalar ularga ilgari egallab turgan joy qaytarilishi yoki boshqa turar-joy bilan ta’minlanish masalasi ishni sudda ko‘rishga tayyorlash jarayonida aniqlanishi lozim.
12. Sud, ishni ko‘rishda ishning haqiqiy holatini, taraflarning huquq va majburiyatlarini har tomonlama to‘liq va xolisona o‘rganib chiqish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining tegishli moddalarida bayon etilgan harakatlarni amalga oshirishi zarur, xususan, taraflar yoki ularning vakillarini suhbatga taklif etishi, ularning mazkur da’voga oid barcha dalil hamda e’tirozlarini va ishni kelishuv bitimi yo‘li bilan hal etish imkoniyatlarini o‘rganib chiqishi, zarur hollarda, taraflarga ishni sudda ko‘rishga tayyorlash va ish sudda ko‘rilayotgan jarayonda ham kelishuv bitimi yo‘li bilan tugatishni taklif qilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
13. Sudlarga tushuntirilsinki, munitsipal, idoraviy uy-joy fondi va aniq maqsadli kommunal uy-joy fondidan turar-joylar fuqarolarga uy-joy maydonining ijtimoiy normasiga muvofiq ajratiladi.
(13-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
13. Sudlarga tushuntirilsinki, munitsipal, idoraviy uy-joy fondi va aniq maqsadli kommunal uy-joy fondidan turar-joylar fuqarolarga uy-joy maydonining ijtimoiy normasiga muvofiq belgilanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 42-moddasiga muvofiq uy-joy maydonining ijtimoiy normasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimiyatlari tomonidan bir kishi hisobiga o‘n olti kvadrat metrdan kam bo‘lmagan umumiy maydon hajmida, kreslo-aravalarda harakatlanayotgan nogironlar uchun esa yigirma uch kvadrat metrdan kam bo‘lmagan hajmda belgilanadi. Er-xotindan tashqari turli jinsga mansub shaxslar bir xonaga yoki bir xonali kvartiraga kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaslik maqsadida davlat uy-joy fondidan uy-joy maydonining ijtimoiy normasidan ortiqcha turar-joy berilishi mumkin.
(13-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Qo‘shimcha uy-joy maydoni olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarga uy-joy maydonining ijtimoiy normasidan ortiqcha qo‘shimcha uy-joy maydoni bir xona tarzida yoki o‘n sakkiz kvadrat metrli umumiy maydon miqdorida berilishi lozim.
14. O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 43-moddasi talabiga muvofiq korxona, muassasa, tashkilotlar tomonidan mahalliy davlat hokimiyati organlariga berilgan munitsipal va idoraviy uy-joy fondi uylarida bo‘shayotgan turar-joylar, shuningdek, bu idoralarning ulushli ishtirok etish tartibida topshirilgan mablag‘lariga qurilgan uylarda bo‘shayotgan turar-joylar birinchi navbatda ushbu korxona, muassasa, tashkilotlarning uy-joy sharoitlarini yaxshilashga muhtoj bo‘lgan xodimlarga ko‘chib kirish uchun berilishiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Ushbu qonun talablariga rioya qilinmagan holda berilgan order hokimiyat, korxona, tashkilot va muassasalarning da’vosi bo‘yicha haqiqiy emas deb topiladi.
15. Turar-joy berish navbatining buzilishi sababli hujjat (order)ni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi da’volar bilan bog‘liq ishlarni ko‘rib chiqishda, sud, quyidagi holatlarni: turar-joy berish navbati haqiqatdan ham buzilganligini; javobgar mehnat shartnomasi tuzishda ko‘zda tutilishi mumkin bo‘lgan asoslarda navbatidan tashqari yoki birinchi navbatda turar-joy olish huquqiga ega ekanligini; belgilangan tartibda turar-joy sharoitini yaxshilashga muhtojlar ro‘yxatida javobgardan oldin turgan fuqarolar hujjatda (orderda) ko‘rsatilgan uyga da’vogarlik qilmaganligini (masalan, kattaroq, kengroq uy olish istagini bildirganligi) yoki ishni ko‘rib chiqish davriga kelib javobgarga turar-joy berishga to‘sqinlik qiluvchi holatlar bekor bo‘lganligini (masalan, turar-joy sharoitini yaxshilashga muhtojlar ro‘yxatida javobgardan oldin turgan fuqarolar turar-joy olgan bo‘lib, nizo kelib chiqishiga sabab bo‘lgan, da’vogarlikdan voz kechgan hollar) aniqlashi lozim.
16. O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 50-moddasi talabiga ko‘ra ijaraga oluvchining oila a’zolari va u bilan doimiy yashayotgan fuqarolar turar-joydan foydalanishda ijaraga oluvchi bilan teng huquqqa egadir va bu shaxslar ijaraga berish shartnomasi majburiyatlari yuzasidan ijaraga beruvchi oldida javobgardirlar.
Boshqa shaxslarni oila a’zosi deb topish masalasini hal etishda (xotini, eri, bolalari, ota-onalaridan tashqari) sud ularning ijarachi va uning oila a’zolari bilan munosabatlarini, umumiy xo‘jalik yuritganliklarini, bir-biriga o‘zaro yordam ko‘rsatib kelganliklari va oilaviy munosabatlari mavjudligini guvohlantiruvchi holatlarni aniqlashi lozim.
17. Sudlarga tushuntirilsinki, O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 32-moddasida qayd etilgan shaxslar, agar ularni uyga ko‘chirib kelgan paytda yozma ravishda boshqa hol qayd etilgan bo‘lmasa, uydagi xonalardan, kvartiralardan mulkdor bilan teng foydalanishga haqlidirlar. Ular mulkdor bergan turar-joyga o‘zlarining voyaga yetmagan farzandlarini ko‘chirib kiritishlari, oilaning boshqa a’zolarini esa uyga (kvartiraga), mulkdorning roziligi bilangina ko‘chirib kiritishlari mumkin. Bu shaxslar uy, kvartiraning mulkdori bilan oilaviy munosabatlarni tugatgan taqdirda ham, ularda turar-joydan foydalanish huquqi saqlanib qoladi.
Keyingi tahrirga qarang.
18. O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 52-moddasiga muvofiq munitsipal, idoraviy uy-joy fondi va aniq maqsadli kommunal uy-joy fondining uylaridagi turar-joyni ijaraga oluvchi, uning oila a’zolari yoki ijaraga oluvchi bilan doimiy yashayotgan fuqarolar vaqtincha bo‘lmaganlarida (agar, turar-joy bo‘yicha uzoq muddat saqlanishi ko‘rsatilmagan bo‘lsa) turar-joy olti oy muddat davomida uning hisobida saqlanadi. (Shu moddaning ikkinchi qismida bayon qilingan holatlar bundan mustasno).
Shaxsning belgilangan muddatdan ortiq davr mobaynida uyda bo‘lmasligi oqibatida turar-joydan foydalanish huquqi manfaatdor shaxslarning da’vosi bo‘yicha sud yo‘li bilan yo‘qotgan deb topilishi mumkin. Agar, sud, shaxsning belgilangan muddatdan ortiq davrda yashamasligini uzrli sabablar oqibatida yuzaga kelgan deb hisoblasa, da’voni qanoatlantirmasdan rad etishi mumkin.
19. Munitsipal, idoraviy uy-joy fondi va aniq maqsadli kommunal uy-joy fondi uylarida ijaraga oluvchi va uning oila a’zolarining talabi bo‘yicha turar-joy ijara shartnomasini (turar-joyni bo‘lish) o‘zgartirish mumkin. Bunday nizolarni ko‘rishda, O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 9-moddasi talabi mavjud bo‘lgan sharoitdagina ijara shartnomasini o‘zgartirishga yo‘l qo‘yilishi mumkin.
20. Ijaraga beruvchi turar-joyni ijaraga berish shartnomasi shartlaridan kelib chiqadigan nizolar (kvartira haqi, xonalar va obodonlashtirish obyektlariga yetkazilgan shikast natijasida keltirilgan zararni qoplash va h.k.) bo‘yicha taraf sifatida ishtirok etishi shart.
Davlat uy-joy fondini boshqarish bilan shug‘ullanuvchi organlar esa, turar-joy berish, turar-joylarni almashtirish, turar-joylarni saqlash (bron qilish) kabi munosabatlardan kelib chiqadigan nizolar bo‘yicha taraf sifatida qatnashishi lozim.
21. Davlat uy-joy fondidagi turar-joyning kapital ta’mirlanishi munosabati bilan fuqarolarga turar-joy berib ko‘chirish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda, sud, fuqarolarni ko‘chirmasdan ta’mirlash mumkin yoki mumkin emasligini, kapital ta’mirlash vaqtida taqdim qilinadigan turar-joy sanitariya, texnik, yong‘inga qarshi talablarga javob berishligini hamda shu aholi punkti chegarasi doirasida joylashganligini, ko‘chirilayotgan fuqarolarning yoshi, sog‘lig‘i va boshqa e’tiborga sazovor holatlarni hamda kapital ta’mirlash muddatini e’tiborga olishi lozim.
Agar ijarachilar fuqarolarga mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan uydan kapital ta’mirlanishi sababli chiqarilayotgan bo‘lsalar, sud, uy kapital ta’mirlash ehtiyojiga muhtojligini, mulk egasi ta’mirlash imkoniyatiga ega ekanligini (masalan: mablag‘, qurilish materiallarining mavjudligi), shuningdek ta’mirlash ishlarini amalga oshirish mumkin bo‘lgan vaqtni inobatga olib, ijarachi va uning oila a’zolarini ma’lum muddatga ko‘chirib chiqarilayotganligini hal qiluv qarorida ko‘rsatishi shart.
Oldingi tahrirga qarang.
22. Sudlarga tushuntirilsinki, munitsipal va idoraviy uy-joy fondiga qarashli turar-joyni hamda yordamchi xonalarni qayta qurish, o‘zgartirish bilan bog‘liq nizolarni hal etishda bunday qurilishlarni amalga oshirish uchun ijaraga oluvchining, uning voyaga yetgan oila a’zolarining, u bilan doimiy yashayotgan fuqarolarning, ijaraga beruvchining roziligi olinganligini aniqlash lozim. Agar, bunday qurilishlar ijaraga beruvchining ruxsatisiz o‘zboshimchalik bilan amalga oshirilganligi aniqlangan taqdirda, ijaraga oluvchi hisobidan bu qurilishlar buzib tashlanishi lozimligi sudlarga uqtirilsin.
(22-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
22. Munitsipal va idoraviy uy-joy fondiga qarashli turar-joyni hamda yordamchi xonalarni qayta qurish, o‘zgartirish bilan bog‘liq nizolarni hal etishda bunday qurilishlarni amalga oshirish uchun ijaraga oluvchining, uning voyaga yetgan oila a’zolarining, u bilan doimiy yashayotgan fuqarolarning, ijaraga beruvchining roziligi olinganligini aniqlashi, agar, bunday qurilishlar ijaraga beruvchining ruxsatisiz o‘zboshimchalik bilan amalga oshirilganligi aniqlangan taqdirda, ijaraga oluvchi hisobidan bu qurilishlar buzib tashlanishi lozimligi sudlarga uqtirilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
Aniq maqsadli kommunal uy-joy fondiga qarashli uylardagi turar-joylarni va yordamchi xonalarni qayta qurish hamda o‘zgartirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Agar, bunday nizo fuqarolarga shaxsiy mulk sifatida tegishli bo‘lgan turar-joylarda yashovchi ijarachilar o‘rtasida kelib chiqadigan bo‘lsa, bu holatda sud nafaqat mahalliy hokimiyat, balki uyga egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish huquqiga ega bo‘lgan mulkdorning ham roziligini hisobga olishi lozim.
23. Davlat uy-joy fondiga tegishli turar-joy uchun kommunal xizmat haqlarini undirish haqidagi da’volar bo‘yicha ishga faqat ijaraga oluvchi javobgar sifatida jalb qilinadi.
Xususiy uy-joy fondiga tegishli turar-joylarga ko‘rsatilgan xizmat xarajatlari yuzasidan kelib chiqadigan nizolar bo‘yicha esa, mazkur turar-joyning barcha voyaga yetgan mulkdorlari ishga javobgar sifatida jalb qilinishi, basharti, bu turdagi da’volar qanoatlantirilgan taqdirda, to‘lov ulardan solidar tartibda undirilishi mumkinligi masalasiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
24. Yer uchastkasi davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan ijarachi yashayotgan uyi (kvartirasi) buzilishi oqibatida uydan ko‘chirilayotganda, sud, yer uchastkasini davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yish haqidagi tegishli hokimlikning qarori mavjudligini tekshirishi lozim. Bunday qarorning mavjud emasligi da’voni rad etish uchun asos bo‘ladi.
Yer uchastkalari davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan uylar (kvartiralar) buzilgan taqdirda, shu uy-joylarda yashovchi fuqarolarga, ularning oila a’zolariga, shuningdek, ushbu uylarda (kvartiralarda) doimiy yashayotgan fuqarolarga ularning xohishiga binoan va taraflar kelishuviga ko‘ra barcha qulayliklarga ega bo‘lgan uy-joy maydonining ijtimoiy normasiga rioya etgan holda shu aholi yashaydigan punktdan sanitariya, yong‘inga qarshi, texnik talablarga javob beradigan hamda shu aholi punkti joylashgan hududdan turar-joy berilishi lozimligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
Keyingi tahrirga qarang.
25. Sud xizmat turar-joylaridan ko‘chirib chiqarish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda, avvalo, nizoli turar-joy xizmat turar-joyi maqomiga ega ekanligini aniqlashi lozim. Bunda shuni nazarda tutish lozimki, munitsipal, idoraviy uy-joy fondi yoki aniq maqsadli kommunal uy-joy fondining uylarida joylashgan, o‘z mehnat munosabatlari xususiyatiga ko‘ra ish joyiga bevosita yaqin erda yashashi kerak bo‘lgan fuqarolar ko‘chib kirishiga mo‘ljallangan turar-joy bo‘lib, ko‘chirilishi lozim bo‘lgan fuqaro xizmat vazifasini bajarishi sababli olganligi va uy-joy berilayotgan vaqtda egallab turgan lavozimi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan xizmat turar-joylari olish huquqiga ega bo‘lgan xodimlar ro‘yxatida ko‘rsatilgan xizmatchilar toifasiga tegishli bo‘lganligini e’tiborga olib da’voni hal etish lozim bo‘ladi.
Munitsipal, idoraviy uy-joy fondi yoki aniq maqsadli kommunal uy-joy fondiga qarashli bo‘lgan turar-joyga xizmat turar-joylari olish huquqiga ega bo‘lgan xodimlar ro‘yxatiga kirmaydigan shaxs berilgan hujjat (order) asosida joylashtirilgan bo‘lsa, mazkur hujjat (order) haqiqiy emas deb topiladi va javobgar O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 47-moddasi talabiga muvofiq turar-joydan ko‘chiriladi.
26. O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 80-moddasi talabiga muvofiq xizmat turar-joylarida istiqomat qiluvchi ayrim toifadagi fuqarolar boshqa turar-joy ajratilmasdan ko‘chirilishi mumkin bo‘lmaganligidan kelib chiqib, sud, bunday fuqarolar mazkur moddada ko‘zda tutilgan imtiyozlarga ega ekanligini aniqlashi zarur. Bunday imtiyozga ega bo‘lgan fuqarolar xizmat turar-joylaridan faqat boshqa sanitariya, yong‘inga qarshi, texnik talablarga javob beradigan, shu aholi punkti chegarasi doirasida bo‘lgan turar-joy berilishi bilan ko‘chirilishi mumkin.
27. Sud yotoqxonalardan ko‘chirish to‘g‘risidagi nizolarni hal etishda javobgar egallab turgan xona yotoqxona maqomiga ega ekanligini tekshirishi zarur.
Oldingi tahrirga qarang.
Sud, xizmat lavozimi bilan bog‘liq ravishda berilgan yotoqxonadan ko‘chirishda da’vogar va javobgar o‘rtasida qanday mehnat shartnomasi tuzilganligi va u qanday asoslarga ko‘ra bekor qilinganligini aniqlashi zarur. Bunda, sudlar, shuni nazarda tutishlari lozimki, O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 85-moddasiga muvofiq ishni tugatgan mavsumiy-vaqtinchalik ishchilar, muddatli mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlovchilar, shuningdek, uzrsiz sabablarga ko‘ra o‘z ixtiyori bilan yoki mehnat intizomini buzganligi sababli yoki jinoyat sodir etganligi sababli mehnat shartnomasi bekor bo‘lib ishdan bo‘shaganlar hamda o‘quv yurtida o‘qishni tugatganlar, o‘quv yurti talabasi safidan chiqarilganlar boshqa turar-joy berilmasdan ko‘chirilishi lozim.
(27-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
Boshqa asoslar bo‘yicha mehnat munosabatlarini to‘xtatgan shaxslar, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 80-moddasida qayd etilgan shaxslar, faqat, Uy-joy kodeksining 9-moddasi talablariga javob beradigan boshqa uy ajratilgan holda yotoqxonadan ko‘chirilishlari mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
Agarda yotoqxonadan joy ajratish mumkin bo‘lmagan fuqaroga yotoqxona berilgan bo‘lsa, bunday shaxsni ko‘chirish to‘g‘risida da’vo taqdim qilinganda O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 46-moddasiga muvofiq yotoqxonadan joy berish to‘g‘risidagi hujjat (order)ni haqiqiy emas deb topish masalasi hal etilishi lozim. Bunda sudlar Uy-joy kodeksining 47-moddasida ko‘zda tutilgan qoidalar qo‘llanilishini e’tiborga olishlari zarur.
(27-bandning to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qarori tahririda)
28. Sudlar uy-joy munosabatlaridan kelib chiqqan nizolarni hal qilishda davlat va nodavlat tashkilotlar tomonidan qonun buzilishiga yo‘l qo‘yilgan holatlarni aniqlaganda ularga nisbatan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 19-moddasiga binoan xususiy ajrim chiqarish yo‘li bilan tegishli munosabat bildirishlari lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
29. Ushbu qaror qabul qilinishi munosabati bilan O‘zbekiston SSR Oliy sudi Plenumining 1984-yil 30-oktabrdagi “O‘zbekiston SSR Uy-joy kodeksini sudlar tomonidan qo‘llash amaliyoti haqida”gi 11-sonli hamda shu qarorga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish haqidagi 1986-yil 25-aprel, 1988-yil 27-dekabrdagi qarorlari o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.