Keyingi tahrirga qarang.
LexUZ sharhi
Mazkur Qonun O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 2-apreldagi O‘RQ-532-sonli “Jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan ayrim toifadagi shaxslar ustidan ma’muriy nazorat to‘g‘risida”gi Qonuniga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
Ozodlikdan mahrum etish joylaridan bo‘shatilgan shaxslar ustidan ichki ishlar idoralarining ma’muriy nazorati tarbiyaviy oldini olish ta’sir choralarining majmuini ifodalab, nazorat ostidagilarga nisbatan ushbu Qonunda ko‘zda tutilgan cheklashlarni qo‘llashdan iborat bo‘ladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Ma’muriy nazoratning asosiy maqsadi ilgari sudlanganlar tomonidan takror jinoyatlar sodir etilishining oldini olish, ularda ijobiy ijtimoiy yo‘lga kirib olishini shakllantirishdan iboratdir.
Ma’muriy nazorat o‘rnatilishi va amalga oshirilishi nazorat ostidagi kishining boshqa huquq va qonuniy manfaatlariga putur yetkazmasligi, uning insoniy qadr-qimmatini kamsitmasligi, ish, o‘qish va istiqomat joyida obro‘sini to‘kmasligi lozim.
a) og‘ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan yoki har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki yoki undan ortiq marta hukm etilgan shaxslarga nisbatan, agar ularning jazoni o‘tash davridagi xulq-atvori tuzalish va halol mehnat qilib kun kechirish yo‘liga o‘tishni aslo istamaganliklaridan dalolat bersa;
b) og‘ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan yoki har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki yoki undan ortiq marta hukm etilgan shaxslarga nisbatan, agar ular jazo muddatini o‘tab bo‘lganlaridan so‘ng ichki ishlar idoralarining jamiyat uchun zararli kun kechirishni to‘xtatish to‘g‘risidagi ogohlantirishiga qaramay, jamoat tartibini muntazam buzayotgan va fuqarolarning qonuniy manfaatlariga putur yetkazayotgan bo‘lsalar;
a) kunning ichki ishlar idoralari belgilab qo‘ygan vaqtida uy (kvartira)dan chiqib ketishini taqiqlash;
v) ichki ishlar idoralari (militsiya)ning ruxsatisiz tuman (shahar)dan tashqariga chiqib ketishni taqiqlash;
Yuqorida ko‘rsatilgan cheklashlar nazorat ostida bo‘lgan shaxsning turmush tarziga, oilaviy ahvoliga, avvalgi sudlanganligiga va uning shaxsini tavsiflovchi boshqa holatlarga qarab to‘la hajmda yoki ayrim-ayrim yo‘sinda qo‘llaniladi.
Cheklashlar ro‘yxati uzil-kesil hisoblanadi, unga qo‘shimchalar qilish yoki kengaytirib sharhlash mumkin emas.
Ma’muriy nazoratni amalga oshirish nazorat ostidagi kishining istiqomat joyidagi ichki ishlar idoralari (militsiya)ga yuklatiladi.
Ma’muriy nazorat o‘rnatish zarurligi to‘g‘risidagi asosli taqdimnoma sudga quyidagilar tomonidan yuboriladi:
a) ozodlikdan mahrum etish joylarida turgan shaxslarga nisbatan, — axloq tuzatish-mehnat muassasasi boshlig‘i tomonidan, jazoga hukm qilingan shaxs tuzalish va halol mehnat qilib kun kechirish yo‘liga o‘tishni aslo istamaganligidan dalolat beruvchi materiallar bo‘lgan taqdirda, ozod etishdan kamida bir oy oldin;
b) ozodlikdan mahrum etish joylaridan bo‘shatilgan shaxslarga nisbatan, — ichki ishlar idorasi boshig‘i tomonidan, shaxs axloq tuzatish-mehnat muassasasidan bo‘shatilganidan keyin jamiyat uchun zararli tarzda kun kechirayotganligidan dalolat beruvchi materiallar asosida.
Keyingi tahrirga qarang.
Ma’muriy nazoratni o‘rnatish to‘g‘risidagi masala sudya tomonidan taqdimnoma olingan paytdan boshlab 10 kundan kechikmay hal qilinadi. Ma’muriy nazorat o‘rnatish to‘g‘risidagi qarorda nazorat belgilashga nimalar sabab bo‘lganligi, nazorat muddati, nazorat ostidagi shaxsga nisbatan qo‘llaniladigan cheklashlar, agar ma’muriy nazorat ozodlikdan mahrum qilish joylaridan bo‘shatishda belgilangan bo‘lsa, uning tanlangan yashash joyiga yetib kelish muddati ko‘rsatiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Ma’muriy nazorat olti oydan bir yilgacha muddatga belgilangan. Nazoratni amalga oshirish muddati, ushbu Qonun 4-moddasining “a” bandida ko‘rsatilgan shaxslar yashash joyiga yetib kelgan paytdan boshlab, 4-moddaning “b” bandida ko‘rsatilgan shaxslarga nisbatan esa, — sudya ma’muriy nazorat o‘rnatish to‘g‘risida qaror chiqargan paytdan boshlab hisoblanadi.
Keyingi tahrirga qarang.
Ma’muriy nazorat muddati ichki ishlar idoralarining taqdimnomasiga binoan har safar yana olti oyga uzaytirilishi mumkin, lekin uzaytirilgan nazorat muddati mazkur jinoyat uchun belgilangan sudlanganlik muhlatining tugashi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi uchun qonunda nazarda tutilgan muddatlardan oshmasligi lozim. Nazorat ostidagi shaxs o‘ziga belgilangan vaqt ichida tuzalish yo‘liga o‘tmagan, jamoat tartibini buzayotgan, fuqarolarning qonuniy manfaatlariga putur yetkazayotgan yoki o‘ziga nisbatan qo‘llanilayotgan cheklashlarga rioya etmayotgan taqdirda ma’muriy nazorat muddatini uzaytirishga yo‘l qo‘yiladi.
LexUZ sharhi
Cheklashlar ro‘yxati nazorat ostidagi kishining shaxsi, uning turmush tarzi va xulq-atvoriga qarab, lekin ushbu Qonunning 5-moddasida nazarda tutilgan cheklashlar doirasida qisqartirilishi yoki to‘ldirilishi mumkin.
Axloq tuzatish-mehnat muassasasi ma’muriyati jazoni o‘tash davrida ma’muriy nazorat ostiga olinishi belgilangan shaxsni ozodlikdan mahrum etish joyidan bo‘shatish oldidan u tanlagan istiqomat joyidagi ichki ishlar idoralariga bo‘shatilayotgan kishining yetib borish vaqtini xabar qilgan holda sudyaning ma’muriy nazorat belgilash to‘g‘risidagi qarorini yuboradi.
Keyingi tahrirga qarang.
Sudyaning ma’muriy nazorat belgilash yoxud nazorat muddatini uzaytirish va nazoratni amalga oshirish vaqtida qo‘llaniladigan cheklashlarni o‘zgartirish to‘g‘risidagi qarori nazorat ostida bo‘lgan shaxsga ichki ishlar idorasi boshlig‘i tomonidan, ozodlikdan mahrum etish joylarida bo‘lgan shaxsga esa — axloq tuzatish-mehnat muassasasi boshlig‘i tomonidan tilxat orqali bildiriladi. Bunda nazorat ostidagi shaxsga uning burchlari, ma’muriy nazorat qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik tushuntiriladi, nazorat ozodlikdan mahrum etish joylaridan bo‘shatilish oldidan belgilangan shaxsga esa — tanlangan istiqomat joyiga belgilangan muddatda yetib bormaganlik uchun javobgarlik tushuntiriladi. Nazorat ostidagi shaxsga, shuningdek u ma’muriy nazoratdan bo‘yin tovlab istiqomat joyidan o‘zboshimchalik bilan ketib qolganlik uchun javobgarlik tushuntirib beriladi.
Keyingi tahrirga qarang.
Ma’muriy nazorat ostiga olingan shaxslarning fotosurati olinadi va ichki ishlar idoralarida hisobga olib qo‘yiladilar. Zarur hollarda nazorat ostida bo‘lgan shaxslarning barmoqlari izlari bostirib olinadi. Ma’muriy nazorat ostida bo‘lgan har bir shaxs to‘g‘risida nazorat daftari yurgiziladi.
a) nazorat ostiga olinganlarning xulq-atvorini ular yashayotgan va ishlayotgan joyda muntazam nazorat qilib borishlari;
b) nazorat ostiga olinganlarni tanlangan istiqomat joyida propiska qilish va ularni ijtimoiy-foydali mehnatga jalb etish yuzasidan zarur choralar ko‘rishlari;
v) ular tomonidan jamoat tartibi buzilishi, boshqa fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga putur yetkazilishini oldini olishlari hamda yo‘l qo‘ymasliklari;
g) ularga nisbatan belgilangan cheklashlar buzilganligi to‘g‘risida qonunda belgilangan tartibida bayonnomalar yozishlari shart.
a) nazorat ostiga olingan shaxsning xulq-atvori to‘g‘risida u ishlayotgan, o‘qiyotgan korxona, muassasa mamuriyatidan va u yashayotgan joydagi jamoat tashkilotlari hamda fuqarolardan ma’lumotlar talab qilib olish;
Keyingi tahrirga qarang.
b) nazorat ostida bo‘lgan shaxsni ishga joylashtirish va unga turmush sharoiti yaratib berish to‘g‘risida tegishli davlat, jamoat va xo‘jalik tashkilotlari oldiga masala qo‘yish;
v) nazorat ostida bo‘lgan shaxsni suhbat uchun militsiyaga chaqirish, lozim paytlarda bunday suhbatlarni korxonalar, muassasalar va jamoat tashkilotlarining vakillari, nazorat ostiga olingan shaxsning qarindoshlari, shuningdek suhbat mavzuiga aloqador shaxslar ishtirokida o‘tkazish;
Keyingi tahrirga qarang.
g) nazorat ostida bo‘lgan shaxsdan ma’muriy nazorat qoidalarini ijro etish bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha og‘zaki va yozma tushuntirishlar talab qilish;
d) nazorat ostida bo‘lgan shaxsning turar joyini soat 6 dan 22 ga qadar borib ko‘rish huquqiga egadirlar.
Ma’muriy nazoratni amalga oshirish yuzasidan ayrim tadbirlarni o‘tkazishda ichki ishlar idoralariga yordam berish uchun ichki ishlar idoralarining shtatsiz xodimlari va jamoatchilikning boshqa vakillari jalb qilinishi mumkin.
Ma’muriy nazoratdan bosh tortayotgan shaxslarni qidirish sudya qaroriga binoan militsiya tomonidan amalga oshiriladi.
a) ma’muriy nazorat olib borish uchun belgilangan muddat tugaganidan keyin, agar uni uzaytirishga asos bo‘lmasa;
b) muddatidan ilgari, basharti nazorat ostida bo‘lgan shaxs tuzalish yo‘liga qat’iyan o‘tganligi, ishda va turmushda o‘zini yaxshi tomondan ko‘rsatganligi aniqlangan bo‘lsa;
v) nazorat ostida bo‘lgan shaxsning sudlanganlik muhlati tugagan yoki sudlanganligi olib tashlangan hollarda.
Ma’muriy nazoratni 17-moddaning “a” va “v” bandlarida nazarda tutilgan hollarda to‘xtatish to‘g‘risida ma’muriy nazoratni amalga oshirayotgan militsiya xodimi tomonidan qaror chiqarilib, bu qaror ichki ishlar tuman, shahar, shahardagi tuman bo‘limi (boshqarmasi) boshlig‘i tomonidan tasdiqlanadi.
Ma’muriy nazoratni 17-moddaning “b” bandida nazarda tutilgan hollarda muddatidan ilgari to‘xtatish to‘g‘risida ichki ishlar idorasi boshlig‘i tomonidan sudga asosli taqdimnoma yo‘llanadi, taqdimnoma o‘n kunlik muddatda ko‘rib chiqilishi lozim.
Sudya yoki ichki ishlar idorasining ma’muriy nazoratni to‘xtatish to‘g‘risidagi qarori nazorat ostida bo‘lgan shaxsga e’lon qilinadi.
Ma’muriy nazorat ostida turgan shaxsga doir hisobga olish hujjatlari ichki ishlar idorasida nazorat to‘xtatilgan paytdan boshlab bir yil mobaynida saqlanadi.
Ma’muriy nazorat ostida turgan shaxs halol mehnat qilib kun kechirishi, jamoat tartibini buzmasligi, boshqa fuqarolarning qonuniy manfaatlariga putur yetkazmasligi,quyidagi qoidalarga rioya etishi shart:
a) militsiyaning chaqiruviga binoan ko‘rsatilgan muddatda borish hamda ma’muriy nazorat qoidalarini ijro etish bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha og‘zaki va yozma tushuntirishlar berish;
b) ishlash yoki yashash joyi o‘zgarganligi to‘g‘risida, shuningdek tuman (shahar)dan tashqariga ketayotgani to‘g‘risida ma’muriy nazoratni amalga oshirayotgan militsiya xodimlarini bir kecha-kunduzda xabardor qilish;
v) boshqa aholi manzilgohiga borganida va u yerda bir kecha-kunduzdan ko‘proq vaqt turib qolganida mahalliy ichki ishlar (militsiya) bo‘limida ro‘yxatdan o‘tish;
g) ushbu Qonunning 5-moddasida nazarda tutilgan, unga nisbatan qo‘llanilgan cheklashlarga rioya etish.
Ma’muriy nazorat ostiga olingan shaxslar belgilangan cheklashlarni buzganlari taqdirda O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladilar.
LexUZ sharhi
Batafsil ma’lumot uchun qarang: O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 206-moddasi hamda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 226-moddasi.
Ma’muriy nazoratdan bo‘yin tovlab istiqomat joyidan o‘zboshimchalik bilan ketib qolgan, shuningdek ma’muriy nazorat ozodlikdan mahrum etish joylaridan bo‘shatilayotganda belgilangan hollarda tanlangan istiqomat joyiga muayyan muddatda uzrli sabablarsiz yetib kelmagan nazorat ostidagi shaxslar O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda jinoiy javobgarlikka tortiladilar.
Keyingi tahrirga qarang.
Ushbu Qonunga rioya etilishi ustidan nazorat O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar tomonidan amalga oshiriladi.
Sudyaning ma’muriy nazorat o‘rnatish to‘g‘risidagi qarori prokurorning noroziligi bilan yoki yuqori sud idorasi tomonidan nazorat asossiz ravishda belgilangan deb e’tirof etilgan taqdirda bekor qilinishi yoki o‘zgartirilishi mumkin.
Ma’muriy nazoratni belgilash hamda amalga oshirish bilan bog‘liq shikoyat va arizalar ichki ishlar idorasi boshlig‘i, prokuror yoki yuqori sud idorasi raisi tomonidan belgilab qo‘yilgan vakolatlar doirasida ko‘rib chiqiladi va hal qilinadi.
Shikoyat berilganligi sudya ma’muriy nazoratni to‘xtatish to‘g‘risida qaror chiqarmaguncha uning amalga oshirilishini to‘xtatib qo‘ymaydi.
Ushbu Qonun asosida 2002-yil 26-fevralda O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirining 51-sonli buyrug‘i bilan Jazoni ijro etish muassasalaridan bo‘shatilgan shaxslar ustidan ichki ishlar idoralarida ma’muriy nazorat o‘rnatish va uni amalga oshirish tartibi to‘g‘risida Yo‘riqnoma tasdiqlangan (ro‘yxat № 1135, 2002-yil 7-may).