Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига киритилган ўзгартиришлар муносабати билан суд амалиётида вужудга келаётган масалалар ҳамда қонун нормаларини бир хилда ва тўғри қўлланилишини таъминлаш мақсадида, «Судлар тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 17-моддасига асосланиб Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми қарор қилади:
1. Судларнинг эътибори Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг (бундан буён матнда МЖтК деб юритилади) маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни кўришни тартибга солувчи нормаларига қатъий риоя этиш зарурлигига қаратилсин.
Олдинги таҳрирга қаранг.
2. Жиноят ишлари бўйича судга (бундан буён матнда суд деб юритилади) тааллуқли бўлган маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар рўйхати МЖтК 245-моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган.
Шуни назарда тутиш лозимки, МЖтК 245-моддасининг иккинчи ва учинчи қисмларига асосан, жиноят ишлари бўйича судларга қуйидаги ишлар ҳам тааллуқли:
3. Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни кўриб чиқишга тайёрлаш вақтида судья МЖтК 303-моддасига мувофиқ қуйидаги масалаларни ҳал этади:
маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги баённомани тузган орган (мансабдор шахс) МЖтК 281, 282-моддаларида назарда тутилган талаблар бузилганлиги аниқланса.
Олдинги таҳрирга қаранг.
5. Қонунга мувофиқ маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш ушбу ҳуқуқбузарлик содир этилган жойда кўриб чиқилади. Шуни назарда тутиш лозимки, МЖтК 304-моддасининг иккинчи қисмида кўрсатилган маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишлар транспорт воситалари рўйхатга олинган жойда, МЖтК 187-моддасида назарда тутилган маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишлар эса, шундай ҳуқуқбузарликлар содир этилган жойда ёки ҳуқуқбузарнинг истиқомат жойида кўриб чиқилади.
Олдинги таҳрирга қаранг.
6. Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар суд томонидан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги баённома ва ишга оид бошқа материаллар олинган кундан бошлаб ўн беш кунлик муддатда кўриб чиқилади. Бироқ алоҳида тоифадаги ишларни кўриб чиқиш учун қонунда қисқартирилган муддатлар назарда тутилган «(МЖтК 305-моддасининг иккинчи, учинчи қисмлари, 3134-моддасининг биринчи қисми).
7. Судларга тушунтирилсинки, маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги баённома, маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги қарор мазмуни, шунингдек уларга илова қилинган ҳужжатлар МЖтК 281, 282-моддалари талабларига мувофиқ бўлиши лозим.
жавобгарликка тортилаётган шахсга МЖтК 294-моддасида назарда тутилган ҳуқуқлар тушунтирилмаган бўлса.
Мавжуд бўлган камчиликларни бартараф этишга сарфланган муддат МЖтК 36-моддасида назарда тутилган муддатларнинг ўтишини тўхтатмайди.
8. Суд маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни кўриб чиқишда маъмурий жавобгарликка тортилаётган шахснинг МЖтК 294-моддасида назарда тутилган ҳуқуқларини таъминлаш чораларини кўриши шарт. Жумладан, маъмурий жавобгарликка тортилаётган шахс қуйидаги ҳуқуқларга эга:
9. Тушунтирилсинки, қонунга кўра (МЖтК 13-моддаси) маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этилган пайтда ўн олти ёшга тўлган шахслар маъмурий жавобгарликка тортиладилар.
Олдинги таҳрирга қаранг.
(9-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 20 ноябрдаги 30-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
Вояга етмаган маъмурий ҳуқуқбузарга нисбатан материалларни болалар масалалари бўйича комиссияга юбориш масаласини ҳал этишда шуни назарда тутиш лозимки, ички ишлар органи ходимининг ёки Миллий гвардия ҳарбий хизматчисининг (ходимининг) қонуний талабларини бажармаслик ҳуқуқбузарлиги ҳақидаги ишлар ушбу комиссияга берилиши мумкин эмас (МЖтК 14-моддасининг иккинчи қисми).
(9-банднинг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 20 ноябрдаги 30-сонли қарори таҳририда)
11. Суд маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни кўришда ишни тўғри ҳал этишда аҳамиятга молик бўлган, МЖтК 307-моддасида назарда тутилган барча ҳолатларни аниқлаши зарур.
Олдинги таҳрирга қаранг.
111. Судлар томонидан МЖтКнинг 411-моддаси ва 183-моддасида назарда тутилган маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни кўришда, қуйидаги ҳолатларга эътиборларини қаратишлари лозим.
Шахснинг ҳаракатларини МЖтКнинг 411-моддаси (шаҳвоний шилқимлик) ёки 183-моддасида (майда безорилик) назарда тутилган ҳақоратомуз шилқимлик белгиси билан квалификация қилишда шахснинг ушбу ҳаракатни содир қилишдан кўзлаган мақсадини аниқлаш лозим.
(111-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2020 йил 20 ноябрдаги 30-сонли қарорига асосан киритилган)
Агар содир этилган ҳуқуқбузарлик учун МЖтК муайян моддаси санкциясида маъмурий қамоққа олиш, ашёларни мусодара қилиш ёки ҳақини тўлаш шарти билан олиб қўйиш чораларини қўллаш назарда тутилган бўлса, маъмурий жавобгарликка тортилаётган шахснинг иштироки мажбурийдир (МЖтК 294-моддасининг учинчи қисми).
14. Судларга тушунтирилсинки, МЖтК 17-1-моддасига асосан махсус автоматлаштирилган фото ва видео қайд этиш техника воситалари орқали қайд этилган йўл ҳаракати қоидаларини бузганлик учун транспорт воситаси эгаси (мулкдори), башарти у юридик шахсга тегишли бўлса — ушбу транспорт воситасини фойдаланишига масъул шахс маъмурий жавобгарликка тортилиши лозим.
Махсус автоматлаштирилган фото ва видео қайд этиш техника воситалари орқали қайд этилган йўл ҳаракати қоидалари бузилганлиги учун маъмурий жавобгарликка тортиш ҳақидаги қарор устидан келтирилган шикоятни кўриб чиқишда қоидабузарлик қайд этилган пайтда транспорт воситасини унинг эгаси (мулкдори) эмас, балки бошқа шахс бошқарганлиги ёки мазкур транспорт воситаси унинг эгалигидан чиқиб кетганлиги аниқланса, бундай ҳолларда транспорт воситаси эгаси (мулкдори) МЖтК 271-моддасининг 1-бандига асосан маъмурий жавобгарликдан озод қилинади. Бундай ҳолларда, зарур ҳужжатлар тегишли шахсни маъмурий жавобгарликка тортиш масаласини ҳал этиш учун йўл ҳаракати хавфсизлиги органларига юборилиши шарт.
15. Иш бўйича МЖтК 271-моддасида назарда тутилган ҳолатлар аниқланган тақдирда, суд маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида иш юритишни тугатиш тўғрисида қарор чиқариши лозим.
Бунда шуни назарда тутиш лозимки, МЖтК 271-моддасининг 11-бандига асосан ҳуқуқбузарликни биринчи марта содир этган тадбиркорлик субъектининг мансабдор шахслари ёки ходимлари ёхуд тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи фуқаролар ҳуқуқбузарлик аниқланган пайтдан эътиборан ўттиз кунлик муддатда йўл қўйилган ҳуқуқбузарлик оқибатларини ихтиёрий равишда бартараф этган ёки етказилган моддий зарар ўрнини қоплаган ҳолларда, иш юритиш тугатилиши лозим, фуқаролар ҳаёти ва (ёки) соғлиғига зарар етказилган ҳоллар бундан мустасно.
Олдинги таҳрирга қаранг.
16. Судларга тушунтирилсинки, ҳуқуқбузарлик кам аҳамиятлилиги сабабли шахснинг маъмурий жавобгарликдан озод қилиниши (МЖтК 21-моддаси) маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида иш юритишни истисно этувчи ҳолат ҳисобланмайди. Суд бундай қарорга фақат иш мазмунан кўриб чиқилгандан ва шахс ҳуқуқбузарликни содир этишда айбдор деб топилгандан сўнг келиши мумкин.
(16-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2021 йил 10 июндаги 23-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
МЖтКда кам аҳамиятли ҳуқуқбузарлик тушунчаси очиб берилмаганлиги туфайли, содир этилган ҳуқуқбузарликни бундай деб топиш масаласи суд томонидан ишнинг муайян ҳолатлари, ҳуқуқбузарликнинг хусусияти, шу жумладан, МЖтК билан қўриқланадиган ижтимоий муносабатлар жиддий тарзда бузилган-бузилмаганлигидан, айбдорнинг шахси, ҳуқуқбузарлик оқибатида етказилган моддий ёки қопланган маънавий зарар миқдоридан келиб чиққан ҳолда ҳал этилиши лозим;
(16-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2021 йил 10 июндаги 23-сонли қарори таҳририда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
Айрим маъмурий ҳуқуқбузарликларнинг объектив томонини ташкил этувчи ҳаракатлар МЖтК билан қўриқланадиган жамоат муносабатларини жиддий бузишини инобатга олиб, бундай ҳуқуқбузарликлар ҳеч бир ҳолда ҳам кам аҳамиятли деб топилиши мумкин эмас. Бундай ҳуқуқбузарликларга, жумладан, МЖтК 54-моддаси иккинчи қисми, 99, 131-моддалари, 135-моддаси иккинчи ва учинчи қисмлари, 136-моддасида назарда тутилган ҳуқуқбузарликлар киради;
(16-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2021 йил 10 июндаги 23-сонли қарорига асосан учинчи хатбоши билан тўлдирилган)
17. Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни кўришда шахснинг ҳаракатлари нотўғри квалификация қилинганлигини аниқланса, суд ушбу ҳаракатларни МЖтК тегишли, шу жумладан, оғирроқ жавобгарликни назарда тутувчи моддасига қайта квалификация қилишга ҳақли.
Суд ҳуқуқбузарлик ҳолатида шахснинг ҳаракатларида жиноят аломатлари бор деган хулосага келса, суд МЖтК 278-моддасига мувофиқ материалларни прокурорга юбориш тўғрисида қарор қабул қилади.
18. МЖтК 36-моддасига асосан маъмурий жазо ҳуқуқбузарлик содир этилган кундан, давом этаётган ҳуқуқбузарликлар учун эса, у аниқланган кундан бошлаб бир йилдан кечиктирилмасдан қўлланилиши мумкин. Жиноят иши қўзғатиш рад этилган ёки жиноят иши тугатилган бўлиб, аммо ҳуқуқбузарнинг ҳаракатларида маъмурий ҳуқуқбузарлик аломатлари мавжуд бўлса, ҳуқуқбузарлик содир этилган ёки аниқланганидан бир йил ўтмаган ҳолда маъмурий жазо чораси жиноят иши қўзғатишни рад этиш ёки жиноят ишини тугатиш тўғрисидаги қарор қабул қилинган кундан эътиборан бир ойдан кечиктирмасдан қўлланилиши мумкин.
МЖтК 36-моддасининг учинчи қисмига мувофиқ мазкур муддатлар ашёларни божхонага доир қонун ҳужжатлари асосида мусодара қилиш ҳолларига нисбатан татбиқ этилмайди.
19. Шуни назарда тутиш лозимки, суд МЖтК 31-моддасида назарда тутилмаган ҳолатларни ҳам енгиллаштирувчи ҳолатлар деб топишга ҳақли.
МЖтК 32-моддасида назарда тутилган маъмурий жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатларнинг рўйхати қатъий белгиланган бўлса-да, бироқ суд маъмурий ҳуқуқбузарликнинг хусусиятига қараб мазкур ҳолатлардан ҳар қайсисини, қарорда буни асослантирган ҳолда, оғирлаштирувчи ҳолат деб топмаслиги мумкин.
Олдинги таҳрирга қаранг.
қонун санкцияда назарда тутилганидан енгилроқ маъмурий жазо чораси қўлланилганда қарорнинг хулоса қисмида фақат МЖтК 33-моддасини қўллаган ҳолда тайинланган жазо тури ва миқдори кўрсатилиши лозим бўлиб, енгилроқ жазо тайинланиши сабаблари (масалан, маъмурий жавобгарликни енгиллаштирувчи, шунингдек, ҳуқуқбузарнинг оғир моддий аҳволдалигидан далолат берувчи ҳолатлар) қарорнинг баён қисмида кўрсатилади;
(20-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2021 йил 10 июндаги 23-сонли қарори таҳририда)
бир неча ҳуқуқбузарлик содир этилганлиги учун маъмурий жазо қўлланилганда МЖтК 33-моддаси ҳуқуқбузарликлар мажмуи учун эмас, балки алоҳида ҳуқуқбузарлик учун қўлланилади.
МЖтК 33-моддасини қўллашда, суд қонун санкциясида назарда тутилган қўшимча жазони қўлламасликка ҳақли бўлиб, бу қарорининг баён қисмида асослантирилиши лозим.
21. Судларга тушунтирилсинки, содир этилган маъмурий ҳуқуқбузарлик учун маъмурий жазо тизими МЖтК 23-модасида белгиланган.
Шуни назарда тутиш лозимки, маъмурий жазоларнинг бир-бирига нисбатан оғирлиги даражаси МЖтК 23-моддасининг биринчи қисмида белгиланган кетма-кетлик асосида белгиланади.
22. Суд муайян маъмурий ҳуқуқбузарлик учун маъмурий жазо чораси ва турини белгилашда маъмурий жазо қўлланилишининг умумий қоидаларига амал қилиши лозим, унга биноан жазони қўллаш чоғида содир этилган ҳуқуқбузарлик хусусияти, ҳуқуқбузарнинг шахси, унинг айбдорлик даражаси, мулкий аҳволи, жавобгарликни енгиллаштирувчи ва оғирлаштирувчи ҳолатлар ҳисобга олинади (МЖтК 30-моддаси).
23. МЖтК 24-моддасига мувофиқ ашёларни ҳақини тўлаш шарти билан олиб қўйиш, мусодара қилиш ва махсус ҳуқуқдан (транспорт воситасини бошқариш ҳуқуқидан) маҳрум этиш ҳам асосий, ҳам қўшимча маъмурий жазо тариқасида қўлланилиши мумкин.
Олдинги таҳрирга қаранг.
(231-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2020 йил 20 ноябрдаги 30-сонли қарорига асосан киритилган)
МЖтК 29-моддасининг иккинчи қисмига асосан маъмурий қамоққа олиш чораси ҳомиладор аёлларга, уч ёшгача боласи бўлган аёлларга, ўн тўрт ёшгача бўлган боласини якка ўзи тарбиялаётган шахсларга, ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларга, шунингдек биринчи ва иккинчи гуруҳ ногиронларига нисбатан қўлланилиши мумкин эмас.
25. Тушунтирилсинки, маъмурий тарзда чиқариб юбориш туридаги маъмурий жазо чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларга нисбатан фақат МЖтК 29-1-моддасининг иккинчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликларни содир этганлик учун қўлланилади.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Бунда, МЖтК 291-моддасининг учинчи қисмига асосан Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан маъмурий тартибда чиқариб юбориш Ўзбекистон Республикаси фуқаросига алимент тўлаш бўйича мажбуриятларга эга бўлган чет эл фуқароларига ва фуқаролиги бўлмаган шахсларга нисбатан қўлланилмайди
(25-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 20 ноябрдаги 30-сонли қарорига асосан иккинчи хатбоши билан тўлдирилган)
26. Судлар иммунитетга эга бўлган шахсларни жавобгарлик масаласини ҳал этишда чет давлатларнинг дипломатик ваколатхоналари ва консуллик ташкилотларининг ходимларига, шунингдек уларга тенглаштирилган, Ўзбекистон Республикасида аккредитация қилинган хорижий давлатлар дипломатик ваколатхоналари ва консуллик муассасалари, шунингдек уларга тенглаштирилган ташкилотлар ходимларига нисбатан йўл ҳаракати қоидаларини бузганлик учун маъмурий жавобгарлик чораларини қўллаш ҳақидаги йўриқномага амал қилиши зарур (Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги ва Олий судининг 2012 йил 13 февралдаги 7, 5, 22-сонли қарори билан тасдиқланган, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2012 йил 13 мартда 2338-сон билан рўйхатга олинган).
27. Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш бўйича чиқарилган қарор МЖтК 309-моддасида белгиланган талабларга жавоб бериши ва ишни кўриб чиқиш якунланганидан сўнг зудлик билан эълон қилиниши лозим.
29. Судларнинг эътибори шунга қаратилсинки, МЖтК 313-моддасига мувофиқ маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этилишига олиб келган сабаб ва шарт-шароитлар аниқланганда суд уларни бартараф қилиш юзасидан ҳуқуқбузарнинг ўқув, иш ёки яшаш жойига тақдимнома киритиши лозим.
Олдинги таҳрирга қаранг.
(30-банд Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2021 йил 10 июндаги 23-сонли қарори таҳририда)