Сурхондарё вилоят адлия бошқармаси (бундан буён матнда — адлия бошқармаси) «Термиз Умид Транс» МЧЖ (бундан буён матнда – даъвогар) манфаатида хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиб, «Рамзиддин Камази» хусусий корхонасидан (бундан буён матнда — жавобгар) 18 683 672 сўм асосий қарз, 6 352 390 сўм пеня ундиришни сўраган.
Биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарори билан даъво қисман қаноатлантирилиб, жавобгардан даъвогар фойдасига 18 683 672 сўм асосий қарз, 2 000 000 сўм пеня ундирилган. Даъвонинг қолган қисми рад этилган.
Жавобгарнинг кассация шикоятида судлар томонидан даъвогар ҳисобига 2016 йил 26 мартда 2 000 000 сўм пул маблағи ўтказиб берилганлиги инобатга олинмаганлиги, пеня миқдори нотўғри белгиланганлиги баён қилиниб, суд қарорларини бекор қилиш ва жавобгар томонидан тўланган 7 500 000 сўмни инобатга олиш сўралган.
Судлов ҳайъати жавобгар вакилининг тушунтиришини ҳамда прокурорнинг суд қарорларини ўзгартириш ҳақидаги фикрини тинглаб, кассация шикоятида келтирилган важларни иш ҳужжатлари асосида муҳокама қилиб, қуйидаги асосларга кўра суд қарорларини ўзгартиришни лозим топади.
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг (бундан буён матнда — ФК) 703-моддасига кўра ҳақ эвазига хизмат кўрсатиш шартномаси бўйича ижрочи буюртмачининг топшириғи билан ашёвий шаклда бўлмаган хизматни бажариш (муайян ҳаракатларни қилиш ёки муайян фаолиятни амалга ошириш), буюртмачи эса бу хизмат учун ҳақ тўлаш мажбуриятини олади.
Иш ҳужжатларидан аниқланишича, даъвогар (юк ташувчи) ва жавобгар (мижоз) ўртасида 2015 йил 28 майда юк ташиш тўғрисида 14-сонли шартнома тузилган.
Шартномага асосан даъвогар жавобгарнинг буюртмасига асосан 10 000 000 сўмлик юкни кўрсатилган манзилга етказиб бериш, жавобгар эса кўрсатилган хизмат учун белгиланган ҳақни 100 фоиз тўлаш мажбуриятини олган.
Даъвогар томонидан 2015 йил 23 июлдаги 16-сонли ҳисоб-фактурага асосан 9 600 000 сўмлик, 2015 йил 21 августдаги 17-сонли ҳисоб-фактурага асосан 6 800 000 сўмлик, 2015 йил 02 октябрдаги 26-сонли ҳисоб-фактурага асосан 7 700 000 сўмлик, 2015 йил 26 октябрда 7 400 000 сўмлик,. 2015 йил 21 декабрда 3 302 500 сўмлик, жами 34 802 500 сўмлик хизматлар кўрсатилган, жавобгар томонидан 16 188 828 сўм тўловлар амалга оширилган бўлсада, қолган 18 683 672 сўмлик кўрсатилган хизматлар ҳақи тўлаб берилмаган.
Шу сабабли, адлия бошқармаси даъвогар манфаатида хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгардан 18 683 672 сўм асосий қарз ва тўлов муддати кечиктирилган кунлар учун 6 352 390 сўм пеня ундиришни сўраган.
Биринчи инстанция суди жавобгарнинг даъвогар олдидаги қарздорлиги 18 683 672 сўмни ташкил қилганлиги асоси билан жавобгардан даъвогар фойдасига 18 683 672 сўм асосий қарз ундириш ҳақида нотўғри хулосага келган.
Чунки, иш ҳужжатларидаги мавжуд тўлов топшириқномаларига кўра даъвогар хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат қилгунга қадар жавобгар томонидан 2016 йил 26 мартдаги 03-сонли тўлов топшириқномаси билан 2 000 000 сўм тўловлар амалга оширилган, яъни даъво аризаси берилган вақтда жавобгарнинг даъвогар олдидаги қарздорлиги 16 683 672 сўмни ташкил қилган.
Лекин, биринчи инстанция суди томонидан ушбу ҳолатларга эътибор берилмасдан, жавобгардан 2 000 000 сўм ортиқча пул маблағи ундирилиб, хатоликка йўл қўйилган. Ўз навбатида апелляция инстанция суди ҳам ушбу йўл қўйилган хатоликни эътибордан четда қолдирган.
ФКнинг 333-моддасига асосан қарздор айби бўлган тақдирда, мажбуриятни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун, агар қонун ҳужжатларида ёки шартномада бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, жавоб беради.
Бундан ташқари, даъвогар шартноманинг 4.5-бандига асосан кўрсатилган хизматлар учун тўлов муддати кечиктирилган кунлар учун жавобгардан 6 352 390 сўм (18 683 672 сўм х 0,4%=74 734 сўм х 85 кун) пеня ундиришни сўраган.
Лекин, даъвогар томонидан хўжалик судига даъво аризаси берилган вақтда жавобгарнинг даъвогар олдидаги қарздорлиги 16 683 672 сўмни ташкил қилганлиги сабабли (16 683 672 х 0,4%=66 734 сўм х 85 кун) )=5 672 448 сўм пеня ҳисобланиши лозим эди.
ФКнинг 326-моддасига кўра, суд алоҳида ҳолларда қарздор ва кредиторнинг манфаатларини ҳисобга олиб, кредиторга тўланиши лозим бўлган неустойкани камайтириш ҳуқуқига эга.
Ушбу қонун нормасига таяниб, биринчи инстанция суди ундириши сўралган пеня миқдорини 2 000 000 сўмга камайтириш ҳақида қонуний хулосага келганлиги сабабли, апелляция инстанция суди ҳал қилув қарорининг ушбу қисмини ўзгаришсиз қолдириш ҳақида асосли хулосага келганлиги учун суд қарорларининг ушбу қисми ўзгаришсиз қолдирилиши лозим бўлади.
Гарчанд, «жавобгар кассация шикоятида судлов ҳайъатидан жавобгар томонидан тўлаб берилган 7 500 000 сўм тўловларни инобатга олишни» сўраган бўлсада, судлов ҳайъати ушбу ҳолатни инобатга олишни лозим топмайди.
Чунки, 7 500 000 сўм тўловлар биринчи инстанция суди томонидан ҳал қилув қарори қабул қилинганидан сўнг, яъни 2016 йил 28 июнь ва 2016 йил 10 августда тўлаб берилган.
Ўзбекистон Республикаси Хўжалик процессуал кодексининг (бундан буён матнда — ХПК) 188-моддаси биринчи қисмига кўра моддий ёки процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилиши ёхуд нотўғри қўлланилиши хўжалик судининг ҳал қилув қарорини ёки қарорини ўзгартириш ёхуд бекор қилиш асос бўлади.
Бундай ҳолатда, судлов ҳайъати кассация шикоятини қисман қаноатлантириб, суд қарорларини ўзгартиришни, суд қарорларининг жавобгардан даъвогар фойдасига ундирилган 18 683 672 сўм асосий қарз — 16 683 672 сўмга, жавобгардан республика бюджетига 250 360 сўм давлат божи ундириш қисмини — 223 562 сўмга ўзгартиришни, даъво талабининг рад этилган қисми бўйича 26 798 сўм давлат божини даъвогар зиммасига юклашни, лекин Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 330-моддасига асосан адлия бошқармаси давлат божи тўлашдан озод этилганлиги боис, даъвогардан давлат божи ундирмасликни, ишни кассация инстанцияси судида кўрилиши билан боғлиқ тўланган 111 781 сўм давлат божи ва 7 000 сўм почта харажатини жавобгар зиммасида қолдиришни, ортиқча тўланган 13 399 сўм давлат божини жавобгарга қайтаришни, суд мажлисини видеоконференцалоқа режимида ўтказилиши билан боғлиқ 30 000 сўм суд харажатини жавобгардан ундиришни лозим топади.