Ўзбекистон Республикасининг «Хавфли ишлаб чиқариш объектларининг саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонуни (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 й., 39-сон, 386-модда) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 11 майдаги 131-сон «Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ер қаърини геологик ўрганиш, саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси тузилмасини янада такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида»ги (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2011 й., 19-сон, 191-модда) қарорига мувофиқ буюраман:
2. Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги билан келишилиб, норматив техник ҳужжат сифатида эътироф этилган кундан бошлаб кучга киритилсин ва кўпайтирилсин.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ер қаърини геологик ўрганиш, саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси бошлиғининг 2011 йил 10 августдаги 181-сон буйруғига
ИЛОВА
ИЛОВА
Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси «Хавфли ишлаб чиқариш объектларининг саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонуни (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 й., 39-сон, 386-модда) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 11 майдаги 131-сон «Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ер қаърини геологик ўрганиш, саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси тузилмасини янада такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорига (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2011 й., 19-сон, 191-модда) мувофиқ ишлаб чиқилган бўлиб, Газ тақсимлаш ва газ истеъмоли тизимлари хавфсизлиги талабларини белгилайди.
Блокировка — ходимлар томонидан хавфсизлик талаблари бузилган ҳолатларда ёки технологик режим бузилган вақтларда газни ёки технологик қурилмани ишга тушириш имконини бермайдиган ускуна.
Газ истеъмол қилиш тизимлари — газдан фойдаланувчи жиҳозларда ёнилғи сифатида газдан фойдаланиш ҳамда уни етказиб беришда ташкилий ва иқтисодий ўзаро боғлиқ объектлардан ташкил топган ишлаб чиқариш ҳамда технологик мажмуа.
Газ истеъмоли тармоғи — бир ишлаб чиқариш ҳудуди (майдони)да жойлашган ички газ қувурлари тармоқлари, газ жиҳозлари, хавфсизлик ҳамда газ ёниши жараёнини бошқарадиган автоматика тизими, газдан фойдаланувчи жиҳозлар, бинолар ва иншоотларни ўз таркибига киритадиган газ истеъмоли тизимининг ишлаб чиқариш ва технологик мажмуи.
Газ тақсимлаш тармоғи — газ тақсимлаш тизимининг аҳоли яшаш жойлари (шаҳар, қишлоқ ва бошқалар)даги, шу жумладан қишлоқлараро ташқи газ қувурларидан иборат, газ тақсимлаш станцияси (ГТС)нинг чиқишдаги ўчириш қурилмасидан ёки газнинг бошқа тармоғидан газ истеъмоли объектидаги кирувчи газ қувуригача бўлган технологик мажмуаси. Газ тақсимлаш тармоғига газ қувуридаги иншоотлар, электро кимёвий ҳимоя воситалари, газ тартиблаш пунктлари (ГТП) ва шкафли газ тартиблаш пунктлари (ШГТП) киради.
Газ тақсимлаш тармоғининг ҳимояланадиган ҳудуди — фойдаланиш учун нормал шароитларни таъминлаш ва унинг шикастланиши имкониятини истисно этиш мақсадида газ қувурлари трассаси ҳамда газ тақсимлаш тармоғининг бошқа объектлари атрофида ўрнатиладиган, алоҳида фойдаланиш шароитлари мавжуд бўлган ҳудуд.
Газ тақсимлаш тизими — газни бевосита истеъмолчиларга етказиб бериш ва узатиш учун мўлжалланган ташкилий ва иқтисодий жиҳатдан ўзаро боғлиқ объектлардан иборат ишлаб чиқариш мажмуаси.
Газ тартиблаш пункти (ГТП) ва қурилмаси (ГТҚ) — газ тақсимлаш тармоқларида газ босимини пасайтириш ва уни белгиланган даражада сақлаб туриш учун мўлжалланган технологик қурилма.
Газдан фойдаланувчи жиҳоз (қурилма) — технологик жараёнда газдан ёқилғи сифатида фойдаланувчи жиҳоз. Газдан фойдаланувчи жиҳоз сифатида қозонлар, турбиналар, печлар, газ-поршенли двигателлар, технологик тизимлар ва бошқа жиҳозларни қўллаш мумкин.
Газнинг хавфли концентрацияси — газнинг алангаланиш энг пастки чегарасининг 20 фоизидан ошадиган, ҳаво миқдоридаги концентрацияси (газнинг ҳажмли улуши).
Диагностика — объектлар (газ қувурлари ва иншоотлари)нинг техник ҳолатини аниқлаш бўйича назария, усуллар ва воситаларни қамраб олган билим соҳаси.
Кириш газ қувури — тақсимловчи газ тармоғига уланиш жойидаги кирувчи газ қувуридан ўчирувчи мосламагача ёки бинонинг кириш жойидаги ер остидан ўтказилган ғилофгача бўлган газ қувури.
Кирувчи газ қувури — бинонинг кириш жойидаги ўчириш мосламасининг ташқарисида, шу жумладан, ички газ қувуригача, бино девори орқали ташқаридан ғилофда ўрнатиладиган газ қувури бўлаги.
Майдонча ичидаги газ қувури — корхонанинг ишлаб чиқариш ҳудуди ичкарисидаги саноат истеъмолчисига газ таъминоти манбаидан газ узатишни таъминлайдиган тақсимловчи газ қувури бўлаги (кириш қисми).
Майдонча ташқарисидан ўтказилган газ қувури — корхонанинг ишлаб чиқариш ҳудудидан ташқаридаги саноат истеъмолчисига газ таъминоти манбаидан газ узатишни таъминлайдиган тақсимловчи газ қувури.
Путур етказмайдиган назорат — материаллар хусусиятларини бузмасдан ёки намуна олмасдан аниқлаш усули билан технологик қурилмаларнинг техник ҳолатини назорат қилиш.
Сақлаш беркитиш клапани (СБК) — газ узатилишини тўхтатишда иш ҳолатини ёпиқ ҳолатга келтириш тезлиги 1 сониядан ошмаслигини таъминлайдиган қурилма.
Сақлаш чиқариш клапани (СЧК) — газ жиҳозларини тармоқдаги газ босими рухсат берилмайдиган даражасигача ошиб кетишидан ҳимоялайдиган қурилма.
Сигнализация — назорат қилинадиган параметрларнинг юқори ва қуйи ўлчамларга етиш ҳолларида овозли ёки ёруғлик ёрдами билан хабар берилишини таъминлайдиган ускуна.
Тақсимловчи газ қувури — газ тақсимлаш тармоғидаги газ манбаидан кирувчи газ қувуригача газ истеъмолчиларига газ етказиб берувчи газ қувури.
Ташқи газ қувури — кирувчи газ қувуридан олдинда ўрнатилган ўчирувчи мосламагача бўлган ер ости ва ер устидан ёки бинонинг кириш жойидаги ғилофгача бўлган ер остидан ўтказилган газ қувури.
Таъмирлаш — маҳсулотлар (газ қувурлари ва иншоотлар)нинг созлиги ёки иш қобилиятини тиклаш ҳамда унинг ресурсларини ёки асосий қисмларини тиклаш бўйича бажариладиган операциялар мажмуи.
Техник хизмат кўрсатиш — маҳсулот (техник қурилма)дан мақсадли фойдаланиш, сақлаш ва етказиб беришда унинг иш қобилиятини ёки созлигини сақлаб туриш бўйича бажариладиган операциялар мажмуи ёки якка операция.
Шкафли газ тартиблаш пункти (ШГТП) — газ тақсимлаш тармоқларида газ босимини пасайтириш ва уни белгиланган даражада сақлаб туриш учун мўлжалланган шкаф кўринишида тайёрланган технологик қурилма.
газ босими 1,2 МРа гача бўлган ташқи (майдон ичидаги), ички газ қувурлари ҳамда саноат, қишлоқ хўжалиги ва бошқа ишлаб чиқаришлардаги газ жиҳозлари (техник қурилмалар);
газ тартиблаш пунктлари (ГТП), газ тартиблаш қурилмалари (ГТҚ) ва шкафли газ тартиблаш пунктлари (ШГТП);
газ тақсимлаш ва истеъмол қилиш бўйича технологик жараёнларни автоматик бошқариш тизимлари ва воситалари;
технологик (майдон ичидаги) газ қувурлари ҳамда табиий газдан хом ашё сифатида фойдаланадиган кимё, нефткимё, нефть қазиб чиқариш ва нефтни қайта ишлаб чиқариш саноатларидаги газ жиҳозлари;
технологик (майдон ичидаги) газ қувурлари ҳамда газ қазиб чиқаришга ва ишлаб чиқаришларидаги газ жиҳозлари;
газдан фойдаланувчи кўчма қурилмалар ҳамда автомобиль, темир йўл транспорти, учувчи аппаратлар, дарё ва денгиз кемалари газ жиҳозлари;
газ-ҳаво аралашмасининг портлаш энергиясидан фойдаланувчи ёки ҳимоя газларини олиш учун мўлжалланган қурилмалар.
4. Аҳоли яшаш жойларидаги газ тақсимлаш ва ишлаб чиқаришлардаги газ истеъмоли тизимлари мазкур Қоидалар, амалдаги қурилиш меъёрлари ва қоидалари ҳамда бошқа меъёрий ҳужжатларга мувофиқ ишлаб чиқилиши лозим.
5. Газ тақсимлаш ва газ истеъмол қилиш тизимлари, хавфсиз газ узатиш ва зарур ҳолларда тезкорлик билан газ тармоғидан тўхтатишини таъминлаши лозим.
6. Газ тақсимлаш тармоғидаги газ қувурининг тузилиши газ қувурларидан хавфсиз ва ишончли фойдаланилиши, газни босим ва сарф бўйича белгиланган кўрсаткичларга мувофиқ етказиб бериши, шунингдек конденсатли тиқилмалар шаклланишига йўл қўймаслиги лозим.
7. Техник шартларда, режасида газ тақсимлаш тармоғидаги уланиш нуқтаси, ундаги газ босими, қувур диаметри ва тайёрланган материал, электро-кимёвий ҳимоя воситалари (пўлат газ қувурлари учун), шунингдек тупроқнинг емирилишга фаоллиги ва дайди токлар манбаи мавжудлиги кўрсатилган маълумотлар бўлиши лозим.
8. Газ қувурларини ётқизиш шартлари, газ қувури атрофидаги горизонтал ва вертикал йўналишда ўтказилган муҳандислик коммуникациялар, шунингдек бинолар, иншоотлар, табиий ва сунъий тўсиқларга нисбатан масофаларни белгилашда амалдаги Қурилиш меъёрлари ва қоидалари (ҚМҚ) талаблари ҳисобга олиниши лозим.
9. Газ қувурлари конструкциясининг мустаҳкамлик ва турғунлик ҳисоб-китоблари, шунингдек газ қувурларининг гидравлик ҳисоб-китоблари тегишли ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилиши лозим.
10. Газ қувурларининг ҳисоб-китоблари унга таъсир этадиган турли кучланишлар, жумладан таъсир вақти, йўналиши, шунингдек тупроқ ва табиий шароитлар (чўкишлар, сейсмик таъсирлар, ҳудудларда бажариладиган ишлар ва бошқалар) келтириб чиқарадиган кучланишлардан келиб чиққан ҳолда амалга оширилиши лозим.
Газ қувурига таъсир этадиган кучланишларни ҳисоб-китоб қилишда қувур ва арматура вазни, газ қувурининг дастлабки кучланиш остидаги ҳолати, ҳароратнинг кескин ўзгариши, кўчмалар ва ёғингарчиликлардаги қўшимча кучланишлар таъсирини инобатга олиш лозим.
11. Ер устидан ўтказилган газ қувурлари учун, тебранма кучланишлар мавжуд бўлган ҳолларда ёки газ қувурининг сейсмик ҳудудда жойлашишида газ қувурининг ҳаракатланишини таъминлайдиган ва шу билан бирга унинг устунлардан тушиб кетишига йўл қўймайдиган маҳкамланишини кўзда тутиш лозим.
12. Газ қувурини ер устидан ўтказишда стандарт ҳаракатланувчи ва ҳаракатланмайдиган таянч қисмлар ўрнатилиши кўзда тутилиши лозим.
Устунлар оралиғидаги масофани, устунларнинг табиий таъсир келтириб чиқариши мумкин бўлган деформациясини ҳисобга олган ҳолда белгилаш лозим. Тупроқнинг деформацияланиши истиқболидан келиб чиқиб, устун конструкцияси, одатда газ қувурининг тикланиши кўзда тутилган бўлиши лозим.
13. Ер усти газ қувурлари ёнмайдиган материалдан тайёрланган устунлар, эстакадалар ва ўтказгичлар орқали ўтказилиши лозим.
Газ қувурларининг устунлари орасидаги масофа, газ қувурларидан чиқадиган кучланиш, устунларга тупроқларнинг таъсири, шунингдек табиий таъсирдан келиб чиқиб белгиланиши лозим. Ўтказиш баландлиги амалдаги Қурилиш меъёрлари ва қоидалари (ҚМҚ)га мувофиқ танланиши лозим.
14. Ер устидаги газ қувурларининг турғун устунлар орасидаги участкаларини жойлаштиришда, уларга қувур девори ҳарорати ва босими ўзгаришининг таъсирини ҳисобга олиш лозим. Ушбу таъсирларни компенсация қилиш учун газ қувурларининг трасса бурилишларидаги бурчаклари ўз-ўзидан компенсацияланиши ёки заводда тайёрланган компенсаторлар (линзали, сильфонли)дан фойдаланиш мумкин.
15. Газ истеъмоли тизимлари ҳамда техник қурилмалар учун фойдаланиладиган қувурлар, арматуралар, улаш деталлари ва маҳсулотлари материалларини танлашда газ босими, ҳисобланган ҳарорат ва бошқа шароитларни ҳисобга олиш лозим.
фойдаланиш жараёнида қувур деворининг ҳарорати минус 15° С дан пасайиб кетиши мумкин бўлган ҳолларда;
таркибида ароматлаштирилган ва хлорланган углеводородлар мавжуд бўлган газлар, шунингдек суюлтирилган углеводородли газларнинг суюқ фазаси бўлган газларни етказиб беришда;
сейсмиклик даражаси 7 баллдан юқори бўлган ҳудудлардаги аҳоли яшаш жойларида мустаҳкамлик захираси коэффициенти ўлчанадиган узунликнинг 2,8 дан паст бўлганда, пайвандланадиган бирикма уланишларини ультратовушли усулда 100 фоиз назорат қилинмасдан;
сунъий ва табиий тўсиқлар (темир йўлларнинг умумий тармоқлари ва 1-Ш тоифа автомобиль йўллари) орқали тезкор йўллар остидан, умумий мақсаддаги магистрал кўчалар ва йўллар орқали, шунингдек кенглиги 25 метрдан катта бўлган сув тўсиқлари ва III тоифа ботқоқликлар орқали ўтказишда, мустаҳкамлик захираси коэффициенти 2,8 дан паст бўлган ва қувур ташқи диаметрининг номинал нисбати, қувур деворининг номинал қалинлигига нисбатан 11 дан юқори бўлган ҳолларда.
18. Ер ости газ қувурларининг бошқа коммуникациялар билан кесишган жойларида газнинг ушбу коммуникацияларга кириши ва улар бўйлаб ҳаракатланишининг олдини олишга қаратилган ҳимоя чоралари кўрилиши лозим.
19. Ер устидаги газ қувурлари юқори кучланишга эга бўлган электр узатгич симлари билан кесишган жойларида, электр симларининг узилиш ҳолларида газ қувурлари устига тушишининг олдини олишга қаратилган ҳимоя чоралари кўрилган бўлиши лозим.
20. Газ қувурлари ва электр ўтказгич симлари кесишган жойларида ҳамда уларни бир-бирига нисбатан параллель ўтказишда улар орасидаги масофа «Ўздавэнергоназорат» инспекциясининг 2005 йил 19 сентябрдаги 177-сон буйруғи билан тасдиқланган «Электр қурилмаларини ўрнатиш қоидалари»га (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2005 йил 12 октябрдаги 20-15-206/22-сон хулосасига мувофиқ ушбу ҳужжат техник ҳужжат деб топилган) мувофиқ бўлиши лозим.
21. Газ қувурларини девор орасидан ўтказишда уларни пўлат ғилофлар орасидан ўтказиш лозим. Ғилофнинг ички диаметри бино ва иншоотларнинг деформацияланишини ҳисобга олган ҳолда, бироқ газ қувури диаметридан 10 мм дан юқори бўлмаслиги лозим. Газ қувурлари ва ғилоф оралиғидаги бўшлиқ эластик материаллар билан зичланиши лозим.
22. Беркитувчи арматуралар ва компенсаторлар жойлаштириладиган қудуқларнинг кенглиги, уларни монтаж қилиш ва уларга хизмат кўрсатишни таъминлаши лозим.
23. Ер ости пўлат газ қувурларини қуриш бўйича техник топшириқда, уни электро-кимёвий емирилишдан ҳимоялаш бўлими киритилган бўлиши лозим.
24. Ер ости пўлат газ қувурлари, полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларидаги пўлат ўрнатмалар, очиқ ўтказилган ғилофларни электро-кимёвий емирилишдан ҳимоялаш, анча кучайтирилган ҳимоя изоляция қопламалари орқали амалга оширилиши, емириш фаоллиги юқори бўлган тупроқларда ёки дайди токларнинг хавфли ҳаракатлари мавжуд жойлар эса, қўшимча равишда электро-кимёвий ҳимоя воситалари (ЭКҲ) билан амалга оширилиши лозим.
25. Полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларининг бинога кириш (бевосита бинодан олдин ва кириш жойида электрдан ҳимоя қилувчи ўрнатмалар бўлиши зарур) жойидаги пўлат ўрнатмали қисмларида узунлиги 10 метрдан ошмайдиган пўлат ўрнатмалар учун ЭКҲни кўзда тутиш шарт эмас.
26. Ер устидаги газ қувурлари қурилиш олиб борилаётган ҳудуд ҳаво ҳароратидан келиб чиқиб сариқ рангга икки қатлам қилиб бўялиши лозим.
27. Газ қувурларидан хавфсиз фойдаланишни таъминлаш мақсадида беркитиш, ростлаш арматураси ҳамда сақлаш мосламалари блокировка ва ўлчаш воситалари билан жиҳозланади.
28. Беркитиш, ростлаш арматуралари ҳамда сақлаш мосламалари блокировка ва ўлчов воситаларининг сони ва ўрнатиш жойлари, газдан фойдаланиш жиҳозларидан фойдаланиш жараёнида хизмат кўрсатиш ходимларининг аралашувисиз хавфсиз фойдаланишни таъминлаши, шунингдек газ қувурлари ва жиҳозлари (техник қурилмалар)га хизмат кўрсатилишининг қулайлигини ҳисобга олган ҳолда жойлаштирилиши кўзда тутилган бўлиши лозим.
30. Ўчириш, ростлаш арматураси, ҳимоя мосламалари, электр занжирини ҳимоя қилиш ускуналари, хавфсизлик, блокировка ва ўлчов автоматикаси конструкциялари техник ҳужжатларга мувофиқ бўлиши лозим.
Бошқа муҳит учун мўлжалланган арматурадан, ундаги герметиклик газ муҳитига мўлжалланган арматура герметиклигидан паст бўлмаган ҳолларда фойдаланиш мумкин эмас.
34. Газ қувурларида ўрнатиладиган арматуралар бошқариш, хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш учун қулай ҳолда ўрнатилиши лозим.
35. Арматураларни газ қувурларида минимал даражада букиш ва айлантириш кучланиши сарфланадиган участкаларда ўрнатиш лозим.
Вазни 500 кг дан ортиқ бўлган арматураларни газ қувурларининг горизонтал участкаларида ўрнатиш ҳамда улар учун махсус таянч устунлар ёки осма мосламалар ўрнатилиши кўзда тутилган бўлиши лозим.
36. Пўлат газ қувурларида тиқинларнинг қулай ўрнатилиши учун, фланецларни сиқиш мосламаси билан буриладиган ёки яхлит (листовой) тиқин ўрнатилиши, ечиб олинувчи уланиш ва ток ўтказувчи уланиш кўзда тутилиши лозим.
Тиқинлар газ қувуридаги максимал босимга мўлжалланган бўлиши, фланецлардан чиқиб турадиган учдан иборат бўлиб, бунда тамғали (босими ва диаметри кўрсатилган) ёзуви бўлиши лозим.
37. Сақлаш, чиқариш клапанлари (СЧК) белгиланган максимал иш босим кўпи билан 15 фоиз га ошган ҳолларда ўз-ўзидан очилишини таъминлаши лозим.
Клапан тўлиқ ёпилиши содир бўладиган босим ўлчами тегишли стандартлар ёки клапанларни тайёрлаш бўйича техник шартлар билан белгиланади.
Паст босимли газ қувурларида мажбуран очилишини таъминлайдиган мосламаларсиз СЧКлар ўрнатилиши мумкин.
38. Фильтрда газ босими пасайишининг рухсат берилган ўлчамлари ишлаб чиқарувчи ташкилот томонидан белгиланади. Фильтрларда дифманометрлар ёки фильтрдаги босим кескин ўзгаришини аниқловчи бошқа мосламаларни улаш учун мўлжалланган штуцерлар бўлиши лозим.
39. Газ босимини пасайтириш ва уни белгиланган параметрларда сақлаб туриш учун, газ тақсимлаш тармоқларида газ тартиблаш пунктлари (ГТП), шу жумладан шкафли газ тартиблаш пунктлари (ШГТП) ва газ тартиблаш қурилмаларини (ГТҚ) ўрнатиш кўзда тутилади.
41. ГТПларни турар жой, жамоат, маъмурий ва маиший бинолари (ишлаб чиқариш биноларидан ташқари) ичига ёки уларга туташ ҳолда, шунингдек уларни бинонинг ертўла ва пойдевор хоналарига жойлаштириш мумкин эмас.
42. ГТП бинолари оловга чидамлилик бўйича I-II даража, СО тоифали, бир қаватли, ертўласиз бўлиши ҳамда томи туташ бўлмаслиги лозим.
ГТПларни бир қаватли газлаштириладиган ишлаб чиқариш бинолари, ушбу биноларга туташ қурилган қозонхоналар, ишлаб чиқариш мақсадидаги маиший бинолар, оловга чидамлилик даражаси I-II га тенг бўлган, СО тоифали газлаштириладиган ишлаб чиқариш биноларининг қопламаларида, ёнмайдиган иссиқлик қопламали ва очиқ жойдаги тўсилган майдончаларда ўрнатиш мумкин.
ГТП ларни туташ ва ичига ўрнатиш мумкин бўлган биноларнинг оловга чидамлилик даражаси I-II га тенг, СО тоифали бўлиши, хоналарининг тоифаси «Г» ва «Д» га тенглаштирилган бўлиши лозим. ГТП жойлаштириладиган биноларнинг қурилиш конструкциялари (туташ чегараларда) I тип ёнғинга қарши, газ ўтказмайдиган бўлиши лозим.
ГТП биноларининг том қопламасининг конструкцияси (туташ том) енгил, вазни 120 кг/м2 дан кам бўлиши лозим.
Умумий ҳажми хонанинг 1 м3 ички ҳажмига нисбатан камида 500 см2 дан иборат ромлар, ёруғлик фонуслари ёки енгил очиладиган панеллар ўрнатиш ҳолларида вазни 120 кг/м2 дан юқори бўлган конструкциялардан фойдаланиш мумкин.
43. Газ тартиблаш қурилмалари (ГТҚ), шунингдек алоҳида ва туташ ўрнатилган ГТП лар жойлашган хоналар тоифаси «А» бўлиши лозим.
ГТП хоналаридаги пол материаллари, ром ва эшикларнинг жойлашиши учқун чиқиши ҳолларини истисно этиши лозим.
44. «А» тоифа хоналарини бошқа хоналардан ажратиб турувчи деворлар ва тўсиқлар ёнғинга қарши I типли, газ ўтказмайдиган ҳолда тайёрланиши кўзда тутилган бўлиб, улар пойдеворга таянган бўлиши лозим. ГТП ўрнатилган барча хоналардаги девор ва пойдеворлардаги чоклари боғланган бўлиши лозим. Ғиштдан қурилган ажратувчи деворларнинг иккала томони сувалган бўлиши лозим.
45. Ёрдамчи хоналарда технологик хоналарга боғлиқ бўлмаган ҳолда, алоҳида чиқиш жойлари бўлиши лозим.
46. Ажратувчи деворлар (ички тўсиқлар)да, шунингдек ГТПга туташ қурилган биноларнинг ичида (туташган чегараларда) дудбурон ва шамоллатиш тизимлари қурилмаслиги лозим.
Мустақил иситиш аппаратини ўрнатиш ҳолларида, уни изоляцияланган, алоҳида чиқиш жойи бўлган хонага ўрнатиш лозим.
Газ узатиш ва иситиш тизими қувурлари, шунингдек ГТП хонаси девори орқали ўтказиладиган бошқа коммуникацияларнинг газ ўтказилишини истисно этадиган зичлагичлари бўлиши лозим.
ГТП хоналарини, бевосита ушбу хоналарда жойлаштирилган ва портлаш хавфи истисно этилган ҳолда тайёрланган электр ускуналари ёрдамида иситиш мумкин.
48. ГТП хоналарида табиий ва (ёки) сунъий' ёритиш ҳамда бир соатда ҳавони камида 3 марта алмашишини таъминлайдиган табиий мунтазам ишлайдиган вентиляция кўзда тутилган бўлиши лозим.
49. Жиҳозлар, газ қувурлари, арматуралар ва асбоб-ускуналар хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш учун қулай ўрнатилиши лозим.
50. ГТП, ШГТП ва ГТҚларда, одатда фильтр, сақлаш бекитиш клапани (СБК), газ босимини ростловчи, сақлаш чиқариш клапани (СЧК), ўчириш арматураси, назорат-ўлчов асбоблари (НЎА), газ сарфини ўлчаш асбоби (зарур ҳолларда), шунингдек жиҳозларни таъмирлаш ҳолларини ҳисобга олган ҳолда, кетма-кет иккита ўчириш мосламаси ва улар оралиғида тозаловчи қувур ўтказгич ўрнатган ҳолда айланма газ қувури (байпас) ўрнатилиши кўзда тутилган бўлиши лозим.
Саноат корхоналарида, ишлаб чиқариш шартларидан келиб чиққан ҳолда, газ узатишда узилишларга йўл қўйилмайдиган ҳолларда, газ қувурининг ГТПдан чиқиш жойидаги мустаҳкамлиги кириш босимига кўра ҳисобланган ҳолларда ГТПларда СБКларни ўрнатиш кўзда тутилмаган бўлиши мумкин.
Ушбу ҳолларда газ босимининг йўл қўйиладиган чегаралардан ошиб кетиши ёки пасайиб кетиши ҳақида огоҳлантирувчи сигнализация ўрнатилиши кўзда тутилган бўлиши лозим.
СБКлар аҳоли яшаш жойлари ҳамда алоҳида истеъмолчиларда ўрнатилган газ жиҳозлари ва газдан фойдаланувчи қурилмаларни, рослагичдан кейин босимнинг меъёрий ўлчамлардан ошиб кетишидан ҳимоялашни таъминлаши лозим.
СЧКларни босим созлагичлардан кейин, сарф ўлчагич мавжуд ҳолларда эса, ундан кейин ўрнатилиши лозим.
СЧКда босим қисқа муддатга ошиб кетиши ҳолларида, истеъмолчилардаги газ жиҳозларининг нормал ҳолда ишлашига таъсир этмаган ҳолда, газни атмосферага чиқаришни таъминлаши лозим.
СЧКлар ўтказувчанлик қобилиятининг ҳисоб-китоблари амалдаги меъёрларга мувофиқ амалга оширилиши лозим.
52. Босим созлагич истеъмолчилар томонидан истеъмол қилинадиган газнинг максимал миқдори ҳамда босимнинг зарур бўлган кескин ўзгаришлари ҳисоб-китобларига мувофиқ танланиши лозим. Босим созлагичнинг ўтказувчанлик қобилияти газ сарфининг максимал миқдорига нисбатан 15 — 20 фоиз ортиқроқ, чиқиш босими эса номинал ўлчовдан 10 фоиздан ортиқ бўлмаган ўлчамда қабул қилиш лозим.
53. ГТПларда, газни хавфсиз равишда тарқалиб кетишини таъминлайдиган ҳолда ташқарига чиқарувчи ҳаво билан тозаловчи ва чиқарувчи қувурлар кўзда тутилган бўлиши лозим. Бунда ушбу қувурлар бино карнизи ёки парапетидан камида 1 m баландроққа чиқарилиши лозим.
Газ ўтказиш қуввати 400 m3/h гача бўлган ШГТПлар учун СЧКдан газ чиқарувчи газ қувурини шкафнинг орқа деворига чиқариш ҳамда газ қувурини кўзда тутилган ўчирувчи мосламалари бўлган штуцерлар орқали, хавфсиз жойга чиқарилган шланглар ёрдамида созлагичдан олдин ва кейин шамоллатиш кўзда тутилиши мумкин.
54. Газни механик аралашмалардан тозаловчи фильтрларда фойдаланиладиган фильтрловчи материаллар газ билан аралашиш натижасида кимёвий бирикмаларни шакллантириши ҳамда унинг таъсирида емирилмаслиги лозим.
55. Ҳар бир манометр олдида уч томонли кран ёки манометрни текшириш ва ўчириш учун мўлжалланган шу каби мослама ўрнатилган бўлиши лозим.
57. ГТП биносининг ички ҳажми 500 м3 дан ошиқ ҳолларда ички ёнғинни ўчириш кўзда тутилган бўлиши лозим.
60. ГТП ва ШГТП биноларининг чақмоққа қарши ҳимояси амалдаги меъёрий ҳужжатларга мувофиқ кўзда тутилган бўлиши лозим.
61. ШГТП жиҳозларини ишончли беркитиладиган металл шкафларга жойлаштириш лозим. Шкафни иссиқлик билан таъминлаш қурилиш майдончаси жойлашган иқлим шароитлари ҳамда ШГТП жиҳозларини ишлаб чиқарган завод маълумотларидан келиб чиққан ҳолда ҳал этилади.
63. Ноишлаб чиқариш мақсадларидаги биноларда ўрнатилган газ жиҳозларида ёниш натижасида чиқариладиган маҳсулотларни атмосферага чиқариш ҳамда мунтазам иш ҳолатида, ҳавони иш вақтида камида 3 марта, ишдан ҳоли вақтда камида бир марта алмаштириш имкони бўлган оқимли тортувчи шамоллатгич кўзда тутилиши лозим.
64. Шу каби биноларни иссиқлик билан таъминлаш учун иссиқлик қуввати 360 кW гача бўлган газда иситиш жиҳозини хона ичига ёки туташ ҳолда қурилган хонага ўрнатиш кўзда тутилади.
табиий шамоллатгичи, бунда тортувчи ва оқимли қурилмаларнинг ўлчамлари ҳисоб-китобларга асосан белгиланади;
хона ҳажмининг ҳар 1 м3 майдонига 0,03 м2 ойналанган ромлар ҳамда туташ хоналардан тўсиқ конструкциялар ўрнатилган бўлиши лозим.
66. Хоналарни мавсумий иситиш учун завод шароитларида тайёрланган, ёниш маҳсулотлари чиқарилиши кўзда тутилган конвектив ва радиацион таъсирли (каминлар, калориферлар, иссиқлик блоклари) жиҳозларни ўрнатиш кўзда тутилади.
67. Умумий иссиқлик қуввати 360 кW дан ортиқ бўлган газда иситиладиган жиҳозларни, қозонхоналарга нисбатан белгиланган талабларга риоя этган ҳолда ўрнатиш лозим.
68. Бино ва хоналарни иссиқлик билан таъминлаш учун уларни қўллаш соҳасидан келиб чиқиб, инфрақизил нур таратувчи ёндириш ускуналаридан фойдаланиш мумкин.
69. Газ қувурлари одатда очиқ ҳолда ўтказилади. Газ қувурларини ёпиқ ҳолда ўтказишда, зарур ҳолларда унга хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш учун унинг олдига ўтилиши таъминланиши лозим.
Биноларнинг қурилиш конструкциялари кесишган жойлардаги газ қувурлари ғилофлар орқали ўтказилиши лозим.
Газ қувурларини монолит конструкцияли поллардан ўтказишда уларнинг учи полдан камида 30 мм чиқиб турган ғилофлар орқали ўтказиш лозим.
70. Газ қувурларини одамлар ўтиш жойидан ўтказишда ушбу жойларда газ қувурлари камида 2 метр баландликдан ўтказилиши лозим.
71. Асосланган ҳолларда, газ қувурларини мавжуд бинолар, биноларнинг ишлаб чиқариш хоналари ичига қурилган жамоавий мақсадлардаги хоналар орқали очиқ ҳолда транзит сифатида, ажралишсиз ўтказиш мумкин. Бунда, ушбу хоналарга туну-кун эркин кириб чиқиш таъминланган бўлиши лозим.
саноат газ ҳисоблагичларидан олдин (ҳисоблагични ўчириш учун киришдаги ўчириш мосламасидан фойдаланиш имкони бўлмаган ҳолларда);
газ жиҳозлари, газдан фойдаланувчи қурилмалар ва назорат-ўлчов асбоблари (НЎА)дан чиққан шохобчаларда;
газ қувурининг қозонхона ёки ишлаб чиқариш биносига кириш жойида хона ичида, бунда ГТҚ ёки газ ҳисоблагич, кириш жойидан 10 метрдан ортиқ масофада жойлашган бўлиши лозим.
Газ қувурлари ёпиқ ҳолда ёки транзит сифатида ўтказилган ҳолларда уларга ўчириш ускунаси ўрнатилмайди.
73. Бинолардаги газлаштирилган хоналарнинг шамоллатиш тизими, у ерда жойлаштирилган ишлаб чиқариш технологиясига тегишли амалдаги Қурилиш меъёрлари ва қоидалари (ҚМҚ) га мувофиқ бўлиши лозим.
74. Газ қувурлари ҳамда алоқа ва симли ўтказгичлар хабар бериш иншоотлари орасидаги масофа амалдаги қоидаларга мувофиқ бўлиши лозим.
75. Газ қувурлари ҳамда электр таъминоти иншоотлари орасидаги масофа ва уларнинг кесишган жойлари «Ўздавэнергоназорат» инспекциясининг 2005 йил 19 сентябрдаги 177-сон буйруғи билан тасдиқланган «Электр қурилмаларини ўрнатиш қоидалари»га (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2005 йил 12 октябрдаги 20-15-206/22-сон хулосасига мувофиқ ушбу ҳужжат техник ҳужжат деб топилган) мувофиқ бўлиши лозим.
76. Газ ёндиргич ускуналаридан бинонинг тўсиқ конструкциялари орасидаги масофа камида 1 метрдан иборат бўлиши лозим.
77. Қурилиш жараёнида қурилиш-монтаж ишларини олиб бориш технологиясига риоя этилиши, газ қувурини қуриш бўйича техник ҳужжатларида кўзда тутилган ишларнинг бажарилиши, шунингдек тегишли материал ва маҳсулотлардан фойдаланилиши таъминланиши лозим.
78. Газ тақсимлаш ва газ истеъмол қилиш тизимларининг қурилиши техник ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилиши лозим.
79. Ер остидан ўтказилган пўлат газ қувурлари трассаси бўйлаб огоҳлантирувчи белгилар ўрнатилиши лозим.
Огоҳлантирувчи белгиларда газ қувурининг уланиш жойлари, ўрнатилган чуқурлик ва авария-диспетчерлик хизмати (АДХ) телефон рақами кўрсатилган бўлиши лозим.
80. Газ қувуридан бинолар ва иншоотларгача бўлган оралиқ масофа ШНК 2.07.01-03 «Шаҳарсозлик. Шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктлари ҳудудларини ривожлантириш ва қурилишини режалаштириш» талабларига мувофиқ белгиланиши лозим.
81. Газ тақсимлаш тармоқлари атрофидаги қўриқлаш ҳудуди ва қўриқлаш ҳудудига киритилган хўжалик фаолияти чегараланган ер участкалари белгиланиши лозим.
82. Газ қувурлари элементларининг уланишлари пайвандлаш орқали бажарилиши лозим. Арматуралар ўрнатиладиган жойларда фланецлар орқали уланиш мумкин.
Ташқи паст ва ўрта босимли пўлат газ қувурларидаги арматура ўрнатиш жойларида резьбали уланишларни амалга ошириш мумкин.
Полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларида резьбали уланишлар (седелкадаги заглушка)дан фойдаланиш, маҳсулот конструкцияси иш босимида хавфсизликни таъминлаши лозим.
Резьбали ва фланецли уланишлар монтаж қилиш, визуал кузатиб туриш, хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш учун қулай бўлган очиқ жойларда ўрнатилиши лозим. Юзаси силлиқ зичлантирувчиси бўлган фланецли уланишлардан фойдаланиш мумкин эмас.
Полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларининг уланишлари қиздирилган асбоблар билан аниқ бириктирилиб, пайвандлаш ёрдамида ёки ёпиштирувчи электр қиздирувчилар билан уланиш деталлари ёрдамида бажарилган бўлиши лозим.
83. Газ қувурининг уланиш деталлари давлат стандартларига ёки техник шартларга мувофиқ тайёрланган бўлиши лозим.
84. Газ қувурини қуриш ва монтаж қилишда, жиҳозларни тайёрлашда пайванд сифатини таъминлайдиган пайвандлаш технологиялари ва пайвандлаш жиҳозларидан фойдаланиш лозим.
85. Газ қувурига арматуралар, ускуналар ва жиҳозларни улашда фойдаланиладиган фланецлар ва маҳкамловчи деталлар, шунингдек уланишларнинг герметик зичлигини таъминлашда зичлантирувчи ва мойловчи сифатида қўлланиладиган материаллар давлат стандартлари ёки техник шартларга мувофиқ бўлиши лозим.
86. Электродлар, пайвандлаш симлари, флюслар пайвандланаётган пўлат маркаси ва пайвандлаш технологиясига, шунингдек газ қувури қурилаётган атрофдаги ҳаво ҳароратига мос равишда танланиши лозим.
87. Газ қувурларини қуришда барча турдаги пайвандлаш ишлари ҚМҚ 3.05.02-96 «Газ таъминоти Ишларни ташкил этиш, ишлаб чиқариш ва қабул қилиш» талабларига мувофиқ бажарилиши лозим.
Пайванд уланишининг сифати унинг асосий металл мустаҳкамлигига тенг мустаҳкамлигини таъминлаши лозим.
88. Ер ости газ қувурларидаги пайванд уланишларда, пайванд ишларини бажарган пайвандчининг маркировкаси (тамғаси) бўлиши лозим. Тамғалаш усули тамғанинг газ қувуридан фойдаланиш муддатида сақланишини таъминлаши лозим. Уланишни бир неча пайвандчи бажарган ҳолларда тамғалар пайвандланаётган участкаларнинг чегараларига қўйилиши лозим.
89. Пўлат газ қувурларида пайвандлашда илдирмалар асосий уланиш учун мўлжалланган материаллардан бажарилиши лозим.
90. Газ қувурларини жойлаштириш технологияси қувур юзаси, изоляция қопламалари ва уланишларнинг сақланишини таъминлаши лозим.
91. Ички газ қувурларида, шунингдек ГТП ва ГТҚ ларда, диаметри 50 mm гача бўлган шохобчалар (шу жумладан импульс линиялари)ни улашда уланаётган штуцерлар чокларидан асосий газ қувурининг ҳалқаланган чокларигача бўлган масофа камида 50 мм бўлиши лозим.
93. Газ жиҳозларини ўрнатиш, завод томонидан берилган монтаж қилиш бўйича йўриқномага мувофиқ бажарилиши лозим.
94. Газ қувурларини қуриш, монтаж қилиш ва таъмирлаш ишларини бажарадиган ташкилотлар қурилиш ва монтаж қилиш ташкилотлар томонидан ишлар бажарилишининг барча босқичларида белгиланган тартибда бажарилиши лозим.
95 Газ қувурларини қуриш ишлари сифатини текширишда қўлланиладиган жиҳозлар меъёрий ҳужжатларда белгиланган муддатларда текшириб турилиши лозим.
96. Газ қувурлари монтаж қилингандан кейин буюртмачи ва газ тақсимлаш ташкилотининг иштирокида, қурилиш-монтаж ташкилоти томонидан синалиши лозим. Синов натижалари қурилиш паспортига ёзиб қўйилади. Газ қувурларининг элементлари ва газ арматураси, заводда тайёрланган ҳолларда синалади.
97. Арматура, жиҳозлар ва ускуналар синов босимига мўлжалланмаган ҳолларда ғалтаклар ёки тиқинлар ўрнатилади.
98. Газ қувурларини синаш ишлари пайвандлаш ва изоляция ишлари бажарилгандан сўнг, арматура ва электро кимёвий ҳимоя воситалари ўрнатилгандан кейин амалга ошириш лозим.
Газ қувурлари ва ГТПдаги газ жиҳозлари улар тўлиқ монтаж қилиниши, арматуралар, автоматика воситалари ва назорат-ўлчов асбоблари (НЎА) ўрнатилишидан кейин синалиши лозим.
Синов босимига мўлжалланмаган арматура, жиҳозлар ва ускуналар синовлар ўтказилгандан кейин ўрнатилиши лозим. Синов вақтида уларнинг ўрнига ғалтаклар ёки тиқинлар ўрнатилиши лозим.
99. Ишга тушириладиган газ қувурларини, уларни тақсимловчи газ қувури билан алоҳида қурилиши ҳолларида бино ва иншоотлардан олдин ўрнатилган ўчирувчи мосламаларгача бўлган участкаларда синалиши лозим.
100. Барча турдаги босим остидаги газ қувурлари ҳамда уларда ўрнатилган жиҳозлар амалдаги Қурилиш меъёрлари ва қоидаларига мувофиқ синалади.
101. Газ қувурида герметик зичлигини синаш ишлари якунлангандан кейин газ қувуридаги босимни атмосфера босимигача пасайтириш, автоматика, арматура, жиҳозлар, назорат-ўлчов асбобларини ўрнатиш ҳамда газ қувурини 10 минут давомида иш босимида ушлаб туриш лозим.
102. Ажралувчи уланишларнинг герметик зичлиги совун эмульсияси ёки сезгирлиги юқори бўлган асбоблар (газ изловчилар) ёрдамида текширилади.
103. Газ қувурини синаш вақтида аниқланган нуқсонларни, ундаги босимни атмосфера босимигача пасайтирган ҳолда бартараф этиш лозим.
105. Газ қувурларига ҳаво тўлдирилгандан кейин, синовлар бошланишидан олдин, ер ости ва устидаги газ қувурларидаги ҳаво ҳароратини тупроқ ҳароратига (обваловка қилиш), ер усти ва юқоридан ўтказилган газ қувурлари ҳароратини атмосфера ҳароратига тенглаштириш (обваловкасиз) учун зарур бўлган вақт давомида синов босими бериб туриш лозим.
106. Полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларини охирги бирикма пайвандлангандан кейин камида 24 соат ўтказиб синовларни амалга ошириш мумкин.
107. Синовларни амалга ошириш учун газ қувурига ҳаво узатишда компрессор ёрдамида босимни кўтариш тезлиги соатига 0,3 МРа дан ошмаслигини кўзда тутиш лозим.
108. Газ тақсимлаш ва газ истеъмоли тизимларидаги объектлардан фойдаланувчи ташкилот қуйидагиларни бажариши лозим:
газ тақсимлаш ва газ истеъмоли тизимлари объектларини соз ва хавфсиз ҳолатда сақланишини таъминлайдиган, шу жумладан уларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини бажаришни кўзда тутадиган чора-тадбирлар мажмуасини бажариши, мазкур Қоидаларига риоя этиши лозим;
зарур ҳолларда газ қувурлари ва техник қурилмаларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини бажарувчи ташкилотлар билан, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳажмлари кўрсатилган ҳамда объектларда хавфсиз ва ишончли фойдаланиш шароитларини таъминлаши лозим.
109. Газ тақсимлаш ва газ истеъмоли тизимлари объектларидан фойдаланувчи ташкилот хавфли ишлаб чиқариш объектидан фойдаланишнинг бутун муддати давомида (тугатилгунга қадар) техник ва ижро ҳужжатларини сақлаши лозим.
110. Ҳар бир ташқи газ қувури, электр кимёвий ҳимоя қурилмаси, ГТП (ГТҚ) га эгалик қилувчи ташкилот томонидан, объектнинг асосий техник хусусиятлари, шунингдек бажарилган мукаммал таъмирлаш ишлари бўйича маълумотлар кўрсатилган фойдаланиш паспорти тузилади.
111. Истеъмолчиларга узатиладиган табиий газ давлат стандартлари ва (ёки) техник шартларга мувофиқ бўлиши лозим.
Назорат пунктлари, синовлар учун намуналар олиш даврийлиги, шунингдек газ ҳидининг интенсивлиги (одоризацияси) газ тақсимловчи ташкилотлар томонидан, газ ҳидининг интенсивлигини аниқлаш бўйича давлат стандартларига мувофиқ, натижаларини журналга қайд этган ҳолда белгиланиши лозим.
112. Газ тақсимлаш станциялари (ГТС)дан чиқаётган газнинг босими ва сифати номинал ўлчовлар даражасида сақлаб турилиши лозим.
Аҳоли яшаш жойларидаги газ қувурлари ичидаги газ босими, газдан максимал даражада фойдаланиш вақтларида, газ тақсимлаш ташкилоти томонидан белгиланадиган газ таъминоти режимининг энг оғир нуқталарида камида ҳар 12 ойда бир марта (қишки вақтларда) ўлчаш орқали амалга оширилиши лозим.
113. Газ қувурларида ўрнатилган ўчириш арматураси ва компенсаторларга ҳар йили техник хизмат кўрсатилиши ва зарур ҳолларда улар таъмирланиши лозим.
Газ қувурига техник хизмат кўрсатилиши тўғрисидаги маълумотлар журналига, мукаммал таъмирлаш (алмаштириш) тўғрисидаги маълумотлар эса газ қувури паспортига ёзиб қўйилади.
114. Ишлатилаётган ташқи газ қувурлари даврий равишда текшириб турилиши, асбоблар ёрдамида техник кўрикдан ўтказилиши, техник ҳолатининг диагностикаси амалга оширилиши, шунингдек жорий ва мукаммал таъмирлаб турилиши лозим.
115. Юқоридан ўтказилган газ қувурларини текширишда газ сизиб чиқиш, газ қувурларининг устунлардан четга қийшайиши, тебранишлар, пачоқланиш, йўл қўйиб бўлмайдиган даражада эгилиши, устунларининг чўкиши, қийшайиши ва шикастланиши, ўчириш мосламалари ва изоляцияловчи фланецли уланишларнинг ҳолати, электр симлари устига тушиб кетишидан ҳимояланганлиги, маҳкамловчилар ва бўёқларининг ҳолати, автотранспорт ўтадиган жойларда электро кимёвий ҳимоя мосламалари ва габарит белгиларининг бутлиги аниқланади.
116. Ер усти газ қувурларини текшириб чиқишда, газ қувури трассасида газ сизиб чиқиш ҳоллари, обваловканинг қияликлардаги кўтарма (отсипка)лари ва одерновкалари яхлитлигининг бузилганлиги, ўчириш мосламалари ҳамда автотранспорт воситалари ўтиш жойларининг ҳолати аниқланади.
117. Газ қувури трассасини текшириб чиқишда, трасса ётқазилган ҳудудларда мавжуд жарликлар, балкалар, сойлар, дарёлар қирғоқлари ҳолатига эътибор қаратиш зарур бўлиб, эрозион, кўчки ва бошқа ҳолатлар аниқланганда газ қувури сақланишини таъминлайдиган чоралар кўрилиши лозим.
Газ қувури пойдеворидаги тўлдирилган чуқурликлардаги тупроқлар сақланишида, устунлар ва (ёки) пойдевор тагидаги тупроқли мустаҳкамловчининг кўчишида бузилиш ҳолатлари аниқланган ҳолларда, уларнинг мустаҳкамлигини таъминловчи тегишли чора-тадбирлар (мустаҳкамлаш, ер ости сувларини четлатиш, сув тўсиқларидаги сув оқимларини ўзгартириш ва бошқалар)ни бажариш лозим.
Ушбу чоралар етарли бўлмаган ҳолларда, газ қувуридан бундан кейин фойдаланиш ёки уни кўчириш (янгидан ётқизиш) бўйича тегишли қарор қабул қилиш лозим.
118. Ер ости газ қувурлари трассаларини текшириб чиқиш даврийлиги уларнинг техник ҳолати, электр ҳимоя воситаларининг мавжудлиги ва унинг ишончлилиги, газ қувурининг босим бўйича тоифаси; шишиб қолганлиги, чўкканлиги, тупроқ шишиши даражаси, тоғ ҳудудидаги қўшимча қийинчиликлар, ҳудуднинг сейсмиклиги, йил фасли ва бошқа факторлардан келиб чиққан ҳолда белгиланиб, белгиланган даврийликдан кам бўлмаслиги лозим.
119. Ташқи газ қувурларини текшириб чиқувчиларда газ қувурининг ҳар икки томонидан 15 метргача бўлган масофада газланиш ҳолати текширилиши зарур бўлган газ қувури трассаси, электр ҳимоя чизмаси, газ ва бошқа иншоотлар (коммуникациялар), қудуқлар, бино ертўлалари кўрсатилган маршрут хариталари бўлиши лозим.
Текшириб чиқувчилар мустақил ишларни бошлашидан олдин ҳудуддаги газ қувури трассаси билан танишиб чиқишлари лозим.
120. Газ қувури трассасидаги иншоотларда ташқи белгиларга кўра газланиш ёки газ сизиб чиқиш ҳолатлари аниқланган ҳолларда, текшириб чиқаётган ишчилар зудлик билан авария-диспетчерлик хизматига бу ҳақида хабар беришлари ҳамда бригада етиб келишига қадар атрофдагилар (уйда яшовчилар, ўтиб кетаётганлар)ни ҳудуд газланганлиги ва очиқ оловдан, электр ускуналардан фойдаланиш мумкин эмаслиги ва хоналарни шамоллатиш зарурлиги тўғрисида огоҳлантиришлари лозим.
Қўшимча равишда асбоблар ёрдамида текширув ва газ қувурининг ҳар икки томонидаги 50 метр атрофидаги масофасида жойлашган биноларнинг газланган ертўлалари, пойдевор ва биринчи қаватлари, қудуқлар ҳамда ер ости иншоотлари (коммуникациялар)нинг камераларини шамоллатилиши ташкил этилиши лозим.
122. Газ қувури транзит сифатида ташкилот ҳудудидан ўтказилган ташкилот раҳбари газ тақсимлаш ( фойдаланиш) ташкилотининг газ қувурини текшириб туриш ва унга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш, авария ҳолларининг олдини олиш ҳамда бартараф этиш учун ушбу ҳудудга киришига шароит яратиши лозим.
123. Бинолар эгалари муҳандислик коммуникацияларнинг ертўлаларга ҳамда техник пол ости жойларига кириш ва чиқиш жойларининг герметиклигини таъминлаши лозим.
124. Ташқи газ қувурлари таркибига қуйидагиларни киритган ҳолда, даврий равишда махсус техник асбоблар ёрдамида текшириб турилиши лозим:
пўлат газ қувурлари учун — изоляция қопламасининг шикастланган жойларини ҳамда газ сизиб чиқиш ҳолларини аниқлаш;
125. Изоляция қопламаси шикастланган жойлар, шунингдек асбоблардан индустриал халақит берувчилар мавжудлиги сабабли фойдаланиш қийинчилик келтириб чиқарадиган участкаларда, визуал равишда текшириб чиқиш учун, узунлиги камида 1,5 метр бўлган назорат шурфлари очилиши лозим.
Индустриал халақит берувчилар мавжуд зоналаридаги шурфларнинг сони тақсимловчи газ қувурларининг ҳар 500 метрида ҳамда кирувчи газ қувурларининг ҳар 200 метрида камида битта қазилиши лозим.
126. Ер ости газ қувурининг герметиклиги ( зичлиги)ни ёки газ сизиб чиқиш ҳолларини аниқлаш мақсадида қазиладиган (бурғуланадиган) қудуқлар газ қувури деворидан камида 0,5 метр масофада, ҳар 2 метрда, чуқурлиги қиш вақтида музлаши мумкин бўлган ер чуқурлигидан кам бўлмаган чуқурликда, қолган даврларда қувур ётқазилиши чуқурлигида жойлашиши лозим.
127. Қазилган қудуқларда газ мавжудлигини текшириш газ анализатори ёрдамида амалга оширилиши лозим. Қудуқларда газ мавжудлигини текшириш мақсадида очиқ оловдан фойдаланиш мумкин эмас.
128. Газ қувурларида асбоблар ёрдамида техник текшириш вақтида газ сизиб чиқиш ҳоллари аниқланганда, авариявий ҳолатда бартараф этилиши лозим.
129. Асбоблар ёрдамида техник кўрикдан ўтказилиши натижаларига кўра тегишли далолатнома тузилиши лозим.
130. Техник диагностика қилиш газ қувурининг техник ҳолатини ҳамда ундан кейинчалик фойдаланиш ресурсларини аниқлаш мақсадларида амалга оширилади.
131. Ер ости газ қувурларини техник кўрикдан ўтказиш, ундан фойдаланиш муддати 25 йилгача бўлганда, камида ҳар 5 йилда, бир марта, 25 йилдан ошиқ муддатда фойдаланиш ҳолларида эса, ҳар 3 йилда бир марта ўтказилади. Мукаммал таъмирлаш режасига киритилган газ қувурлари камида ҳар 1 йилда бир марта текшириб турилиши лозим.
Полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларини техник кўрикдан ўтказишда фойдаланувчи ташкилот газ қувурини юқори сезгирли газ қидирувчи ёрдамида герметик зичлиги текширилиши (қурилиш мавжуд участкаларда камида 1 йилда бир марта, имкон қадар баҳор фаслида, қурилиш бўлмаган участкаларда камида 5 йилда бир марта) лозим.
Газ қувурларини муддатидан олдин техник кўрикдан ўтказиш, пўлат газ қувурларининг коррозия сабабли емирилиши оқибатидаги авария ҳолларида, пайванд бирикмаларининг мустаҳкамлиги сусайган ҳолларда (ёрилиши), шунингдек пўлат газ қувурларини коррозия фаоллиги юқори бўлган тупроқларда, электр кимёвий ҳимоясиз меъёрий муддатлардан узоқроқ муддатларда қурилиши ҳолларида белгиланади,
Газ қувурини диагностика қилиш ёки алмаштириш тўғрисидаги қарорни газ тақсимлаш тармоғининг мулкдори қабул қилади.
132. Пўлат газ қувурларини диагностика қилишда «Саноатгеоконтехназорат» давлат инспекцияси томонидан 2008 йил 2 декабрдаги 273-сон буйруғи билан тасдиқланган «Ер ости пўлат газ қувурларининг техник ҳолатини диагностика қилиш бўйича йўриқнома» (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2008 йил 18 декабрдаги 20-15-447/12-сон хулосасига мувофиқ мазкур ҳужжат техник ҳужжат деб топилган) қўлланилади.
133. Газ қувуридан фойдаланиш ресурсини узайтириш ҳамда уни техник диагностика қилишнинг кейинги муддати ташкилот томонидан белгиланади.
134. Диагностика натижаларига кўра, газ қувуридан хавфсиз фойдаланиш ресурси ҳамда уни таъмирлаш ёки алмаштириш кўрсатилганлиги тўғрисида хулоса тузилади.
135. Газ тартиблаш пунктлари (ГТП), шкафли газ тартиблаш пунктлари (ШГТП) ва газ тартиблаш қурилмалари (ГТҚ) амалдаги қурилиш меъёрлари ва қоидаларига мувофиқ ўрнатилиши лозим.
136. Шаҳарлар ва аҳоли яшаш пунктларидаги маиший истеъмолчилар учун ГТП ларнинг ростлагичларини созлаш параметрларининг максимал чиқиш босими 0,003 МРа гача ўлчамда бўлиши лозим.
137. Сақлаш чиқариш клапанлари, шу жумладан босим ростлагичларга ўрнатилганлари, ростлагичдан кейин номинал иш босими 15 фоиздан ортиқ ошиб кетган ҳолларда газ чиқариб ташланишини таъминлаши лозим; сақлаш беркитиш клапанлари (СБК) ишлаб кетишининг юқори чегараси ростлагичдан кейин газнинг номинал иш босимини 25 фоиздан ошиб кетмаслигини таъминлаши лозим.
138. Газнинг ГТПдан чиқиш жойидаги босимининг ўзгариши 10 фоиз чегараларида бўлиши мумкин. Иш босимининг ошиб кетиши ёки пасайиб кетишини келтириб чиқарадиган ростлагичларнинг носозлиги, сақлаш клапанлари ишидаги носозликлар, шунингдек газ сизиб чиқиш ҳоллари авариявий ҳолатда бартараф этилиши лозим.
139. Газ етказиб бериш тўхтатилгандан кейин, сақлаш беркитиш клапанлари (СБК) ишлаб кетиши сабаби аниқланиб, носозлик бартараф этилгандан сўнг, босим ростлагичини ишга тушириш мумкин.
140. Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ГТПлардан фойдаланишда, ишлаб чиқарувчи томонидан алоҳида ишлар истисно этилмаган ёки ушбу ишларни амалга ошириш даврийлиги оширилган ҳолларда қуйидаги ишларни бажариш лозим:
ишлаб чиқариш йўриқномасида белгиланган муддатларда техник ҳолатини кўрикдан ўтказиш (текшириб чиқиш);
сақлаш беркитиш ва чиқариш клапанлари ишлаб кетиши параметрларини камида бир ойда бир марта, шунингдек жиҳозлар таъмирлангандан кейин текшириб туриш;
жиҳозлар, ўлчаш воситаларини алмаштириш, техник кўрикдан ўтказиш ва жорий таъмирлаш натижаларига кўра тузилган нуқсон ведомостлари асосида амалга оширилган бинонинг алоҳида элементлари, иситиш, шамоллатиш, ёритиш тизимларини мукаммал таъмирлаш.
141. Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ГТПларни техник кўрикдан ўтказиш ва жорий таъмирлаш ишлари фойдаланувчи ташкилотнинг техник раҳбари тасдиқлаган жадвалларга асосан, фойдаланиш хавфсизлиги ва ишончлилигини таъминлайдиган муддатларда амалга оширилиши лозим.
142. Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ГТПларни техник кўрикдан ўтказишда қуйидагилар бажарилиши лозим:
асбобларга кўра ростлагичдан олдин ва кейинги босимни, фильтрдаги босимнинг кескин ўзгаришларини, уларни иситиш кўзда тутилган бўлса, хона (шкаф) даги ҳаво ҳароратини, совун эмульсияси ёки асбоблар ёрдамида газ сизиб чиқиш ҳоллари йўқлигини текшириш;
сақлаш беркитиш клапанида болғачанинг тўғри турганлиги ва ричаг уланишининг ишончлилигини назорат қилиш;
электр ёритиш, вентиляция, иситиш тизимлари ҳолати ва ишини текшириш, ГТП ларнинг асосий ва ёрдамчи хоналарини ажратиб турувчи деворлардаги дарз кетиш ва зичланмаган жойларини визуал текшириш;
ГТП биноларини ташқи ва ички кўрикдан ўтказиш, зарур ҳолларда ГТП хоналари ва жиҳозларини ифлосланишлардан тозалаш.
143. Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ГТПларга техник хизмат кўрсатишда техник кўрикдан ўтказишда кўзда тутилган ишлар, шунингдек қуйидагилар бажарилиши лозим:
барча уланишлар ва арматуранинг зичлигини текшириш, газ сизиб чиқиш ҳолларини бартараф этиш, фильтрларни текшириш ва тозалаш;
назорат-ўлчов асбоблари, сақлаш беркитиш клапани ва босим ростлагичга тортилган импульс трубкаларини ҳаво пуфлаб тозалаш;
144. Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ГТПларда ҳар йили амалга ошириладиган жорий таъмирлашда техник хизмат кўрсатишда кўзда тутилган ишлар, шунингдек қуйидагилар бажарилиши лозим:
босим ростлагичлар, сақлаш клапанларини қисмларга ажратган ҳолда, коррозия ва ифлосланишдан тозалаш, клапанларнинг эгарга нисбатан зичлигини, мембраналарнинг ҳолатини, ишқаланувчи қисмларнинг мойланишини текшириш, яроқсиз ҳолга келган деталларни таъмирлаш ёки алмаштириш, қисмларга ажралмайдиган конструкция қисмларининг маҳкамланиши ишончли эканлигини текшириш;
Ишлаб чиқарган завод томонидан бажариладиган ишларнинг бошқа таркиби ва даврийлиги белгиланган ҳолларда, ишлар ишлаб чиқарилган завод томонидан берилган фойдаланиш йўриқномасига мувофиқ бажарилади.
145 Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ГТПларда бажариладиган мукаммал таъмирлаш ишлари қуйидагилардан иборат:
бино (конструктив элементлари) ва унинг муҳандислик жиҳозлари (ёритиш, шамоллатиш, иситиш тизимлари)ни таъмирлаш;
эскирган ва яроқсиз ҳолга келган жиҳозлар, уларнинг алоҳида бўғин ва қисмларини таъмирлаш ва алмаштириш.
146. Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ШГТПлардан фойдаланишда қуйидаги ишларни бажариш лозим:
техник ҳолатини, унга техник хизмат кўрсатиш билан бирга кўрикдан ўтказиш ҳар 12 ойда камида бир марта амалга оширилади;
147 Ростлагичнинг номинал ўтказиш қуввати 50 m3/h дан ортиқ бўлган ШГТПларга техник хизмат кўрсатишда, ишлаб чиқарувчи томонидан бошқа тартиб ўрнатилмаган ҳолларда қуйидаги ишларни бажариш лозим:
ростлагичдан кейинги босим кўрсаткичини асбоблар ёрдамида текшириш, фильтр ифлосланиши ҳолатини текшириш, зарур ҳолларда уни тозалаш;
148. Газни айланма газ қувури (байпас) орқали фақат жиҳозлар ва арматураларни таъмирлаш вақтида узатиш мумкин. Ишлар камида икки кишидан иборат бригада таркибида, мутахассис раҳбарлиги остида бажарилиши лозим.
149. Фильтрдаги газ босимининг кескин ўзгариши ишлаб чиқарган завод томонидан белгиланган ўлчамлардан ошмаслиги лозим.
Техник хизмат кўрсатиш вақтида фильтр кассеталарини қисмларга ажратиш ва тозалаш ишлари ГТП (ГТҚ) хоналаридан ташқарида, енгил алангаланувчи модда ва материаллардан узоқроқ жойларда бажарилиши лозим.
150. Ҳимоя клапанлари ишлаб кетиши параметрларини ростлаш ва текширишни, улар ишлаб кетишининг юқори чегараси 0,003 МРа дан ошмаган ҳолларда босим ростлагич ёрдамида бажариш мумкин.
151. Жиҳозларни қисмларга ажратиш вақтида беркитувчи мосламалар ёпиқ бўлиши лозим. Ўчириладиган участкалар чегараларида газнинг киришдаги максимал босимига мўлжалланган тиқинлар ўрнатилади.
Тиқинларни ўрнатиш қулай бўлиши учун газ қувурларини монтаж қилишда фланецларни ажратиш ва электр токини ўтказувчи перемичкаси бўлган айлантириладиган ёки баргсимон тиқинлар ўрнатиш учун фланецли уланишлар кўзда тутилади.
152. Фойдаланиш муддати кафолатланган газ ростлаш пунктларидаги жиҳозларга техник хизмат кўрсатиш ва уларни жорий таъмирлаш ишлаб чиқарган завод томонидан бериладиган паспортга мувофиқ амалга оширилиши мумкин. Кафолат муддати тугаганидан кейин ушбу жиҳозга сервис хизмати кўрсатилади.
153. ГТПлардаги электр жиҳозларини таъмирлаш ҳамда электр лампаларини алмаштириш электр кучланишини ўчирган ҳолда бажариш лозим.
ГТП биносининг ташқарисида, ШГТПда ва ГТҚ тўсиқларида «Ёнғиндан хавфли — газ» огоҳлантирувчи ёзуви ўрнатилган бўлиши лозим.
154. Ер ости газ қувурларидаги электр кимёвий ҳимоя воситаларидан фойдаланиш ва уларнинг имкониятларини даврий равишда назорат қилиш ихтисослашган ташкилотлар, хизматлар, лабораториялар амалга ошириши лозим.
155. Электро кимёвий ҳимоя воситаларидан фойдаланувчи ташкилот уларга техник хизмат кўрсатиши, таъмирлаши, ҳимоя воситалари, устунлар (назорат-ўлчов пунктлари) жойлашган жойлар ҳамда газ қувури имкониятларини ўлчаш бўйича бошқа нуқталарнинг чизмаси, тупроқнинг коррозия фаоллиги ва дайди токлар манбалари тўғрисидаги маълумотлари бўлиши, шунингдек газ қувурларининг коррозия ҳолати ҳамда электр ҳимоя қурилмаларининг ишончли ишлашини ҳар йили таҳлил этиши лозим.
156. Телеметрик назорат воситалари билан жиҳозланмаган электр ҳимоя қурилмаларини техник кўрикдан ўтказиш, дренаж қурилмаларида камида ҳар ойда 4 марта, катодлиларда — камида ҳар ойда икки марта, протекторли қурилмаларда — ҳар 6 ойда бир марта амалга оширилиши лозим.
Телеметрик назорат воситалари бўлган ҳолларда, техник кўрикдан ўтказиш муддатлари фойдаланувчи (газ тақсимловчи) ташкилотнинг техник раҳбари томонидан, телеметрик назорат қурилмаси ишончлилиги тўғрисидаги маълумотларни ҳисобга олган ҳолда белгиланади.
157. Газ қувурининг электр ҳимояси ишончлилигини текшириш поляризацион имкониятларни ёки қувур ва ер орасидаги имкониятлар фарқини ўлчаш орқали, камида йилига икки марта (оралиқдаги муддат камида 4 ой бўлиши зарур), шунингдек электр ҳимоя қурилмаларининг иш параметрлари ёки коррозия шароитлари ўзгарган ҳар бир ҳолатдан кейин амалга оширилиши лозим.
158. Электр кимёвий ҳимоянинг ишончлилигини ҳимояланадиган газ қувурининг таянч нуқталари(электр ҳимоя қурилмаси уланадиган нуқтада ҳамда у ташкил этадиган ҳимоя зонаси чегаралари)да текширилади.
Газ қувурига уланиш учун махсус назорат-ўлчов пунктлари, бинога кириш жойлари ва газ қувурининг ўлчашларни амалга ошириш мумкин бўлган бошқа элементларидан фойдаланиш мумкин.
159. Электро кимёвий ҳимоя воситалари ишидаги танаффусларнинг йил давомидаги умумий йиғиндиси йилига 14 суткадан ошмаслиги лозим.
Ишдан чиққан ҳимоя қурилмаси таъсири зонасида газ қувурининг ҳимоя имконияти қўшни қурилмалар орқали таъминланишида (ҳимоя зонасини қоплаш), носозликни бартараф этиш муддати фойдаланувчи ташкилотнинг техник раҳбари (газ тақсимловчи) томонидан белгиланади.
160. Газ қувури мулкдори ёки газ тақсимловчи ташкилот ер ости пўлат газ қувурларининг ҳимоя қопламасини таъмирлаш бўйича ўз вақтида чораларини кўриши лозим.
161. Изоляция қопламаси (ўзгарувчан электр қаршилик, адгезия) бўлган қувур металли юзаси ҳолатини текшириш газ қувуридан фойдаланиш, уни таъмирлаш, реконструкция қилиш ва коррозия натижасидаги шикастланиш ёки изоляциясидаги шикастланишларни бартараф этиш жараёнида очиладиган барча шурфларда амалга оширилиши лозим.
162. Қувурларнинг пайвандланган бирикмалари ва ҳимоя қопламаси шикастланган жойлари газ қувурлари изоляция қилинадиган материаллар, шунингдек белгиланган тартибда қўллашга рухсат берилган армировка қатламли битум мастикалари, полимер материалларидан тайёрланган асосли термик ўраладиган муфталар билан изоляция қилиниши лозим.
163. Ҳимоя қопламаси турли бўлган қувур уланишларини изоляция қилишда газ қувурларининг тўғри участкаларидаги қопламалар билан бирга қўллаш мумкин бўлган рулонли материаллардан фойдаланиш мумкин.
164. Газ қувури мулкдори томонидан занглаш хавфи мавжуд зоналарнинг пайдо бўлиши аниқланиб турилиши лозим.
165. Газ қувурлари ўтказилган ва газдан фойдаланувчи қурилмалар ҳамда арматуралар ўрнатилган ишлаб чиқариш хоналари техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш учун қулай бўлиши лозим.
166. Газ қувурларидан таянч конструкциялари ва ертуташтириш мосламалари сифатида фойдаланиш мумкин эмас.
167. Ички газ қувурлари ва газ жиҳозлари (техник қурилмалар), ишлаб чиқарган завод томонидан берилган паспортда фойдаланиш ресурси ва уни таъмирлаш тўғрисида маълумотлар бўлмаган ҳолларда камида бир ойда бир марта техник кўрикдан ўтказилиши, камида 12 ойда бир марта жорий таъмирланиши лозим.
168. Газдан фойдаланувчи қурилмалар, қозонлар ва печларга тортилган газ қувурлари, газ узатиш бошланганда ҳаво чиқариб ташлангунча ҳисоб-китоблар билан белгиланган (тажрибаларга кўра) ҳамда ишлаб чиқариш йўриқномасида кўрсатилган вақт давомида , бироқ камида 10 дақиқа дам бериб тозаланиши лозим. Шамоллатишни якунлаш газ қувурларидаги кислород миқдорини таҳлил этиш орқали белгиланади. Кислород миқдори ҳажмга нисбатан 1 фоиз дан ортиқ бўлган ҳолларда ўт олдиргични ёқиш мумкин эмас.
Газ қувурларининг белгиланган жойларидан штуцерлар билан намуналар олиш жойлари ҳамда ўчирувчи қурилмалари бўлган ҳаво пуфловчи газ қувурлари тизими бўлиши лозим.
169. Газдан фойдаланувчи қурилмалар, қозонлар, печларни ишга туширишдан олдин ўтхоналари ва газ юрувчи дудбуронлари шамоллатилиши лозим.
Шамоллатиш вақти ҳисоб-китоблар билан аниқланади ҳамда йўриқнома ёки ишга тушириш (ёқиш) дастури (автоматлаштирилган горелкалар учун) билан белгиланади.
170. Газ қувуридаги ёндирувчи ускуна олдидаги беркитувчи арматура ёқишдан олдин тўсиқ қурилмасининг герметик зичлиги текширилади.
171. Якка иссиқлик қуввати 0,35 МW дан юқори 1,2 МW гача бўлган горелкали газдан фойдаланувчи қурилмалардаги газ қувурлари газ юриш йўналиши бўйича иккита, кетма-кет жойлашган сақлаш беркитиш клапанлари (СБК) ҳамда горелка олдида созловчи мослама билан жиҳозланган бўлиши лозим.
Якка иссиқлик қуввати 1,2 МW дан юқори бўлган горелкали газдан фойдаланувчи қурилмалардаги газ қувурлари газ юриш йўналиши бўйича иккита, кетма-кет жойлашган сақлаш беркитиш клапанлари (СБК), уларнинг оралиғида ўрнатилган, атмосфера билан боғланган ва сақлаш беркитиш клапанлари тўсиқ қурилмасининг герметик зичлигини ишга тушириш (ёқиш)дан олдин автоматик равишда текширилишини таъминлайдиган автоматик равишда ўчирувчи қурилма ҳамда горелка олдида созловчи мослама билан жиҳозланган бўлиши лозим.
172. Газдан фойдаланувчи қурилмалар қуйидаги ҳолларда газ узатилишини тўхтатадиган технологик ҳимоя тизими билан жиҳозланган бўлиши лозим:
электр энергияси узатилиши тўхташи ёки масофадан туриб ва автоматик равишда бошқариладиган қурилмалар ҳамда ўлчаш воситаларида кучланиш йўқолган ҳолларда.
173. Ҳар бир газдан фойдаланиш қурилмасида ҳимоя ўт олдириш қурилма (ҲЎОҚ)да машъала бўлмаган ҳолларда ўтхонага газ узатишни истисно этадиган блокировка бўлиши лозим.
Унинг ўчиб қолиши ёки носозлиги ҳолларида хавфсизлик автоматикаси газдан фойдаланиш қурилмасига газни қўлда узатиш режими ҳолларини истисно этиши лозим.
Хавфсизлик ва бошқариш автоматикаси газдан фойдаланувчи қурилмадан фойдаланишнинг меъёрий жараёнини, ушбу жараёнга хизмат кўрсатиш ходимларининг аралашувини истисно этувчи автоматик режимда таъминлаши лозим.
174. Ёнғични ёқишда ёки созлаш жараёнида аланганинг узилиши, сакраши ёки ўчиши содир бўлса, горелкага ва ҳимоя ўт олдириш қурилма (ҲЎОҚ)га газ узатиш зудлик билан тўхтатилиши лозим.
Ёнғични такроран ёқишга носозлик сабаби бартараф этилганидан кейин, ўтхона ва газ тортиш дудбуронларини ишлаб чиқариш йўриқномасида кўрсатилган вақт давомида, бироқ камида 10 дақиқа шамоллатиб, шунингдек ёнғич олдидаги ўчирувчи арматура тўсиқ қурилмасининг герметик зичлиги текширилгандан кейин мумкин бўлади.
175. Газдан фойдаланувчи қурилмалардан, уларга носозлик пайдо бўлган ҳолларда аварияга қарши ҳимояси бўлган автоматлаштириш тизими билан жиҳозлаган ҳолатларда мунтазам кузатмасдан фойдаланиш мумкин.
176. Ўрнатилган ҳимоя воситалари, жиҳозлар ишида, ишлаб чиқариш йўриқномасида кўзда тутилган ўлчамлардан четга чиқиш ҳоллари пайдо бўлганда газдан фойдаланувчи жиҳозларга газ узатишни зудлик билан тўхтатиши лозим.
177. Хавфсизлик газ қувурларида қурилма тўхтатилгандан кейин ўчириш арматураси очиқ ҳолда бўлиши лозим.
178. Газ жиҳозларини таъмирлаш, кўрикдан ўтказиш ва ўтхона ёки газ чиқувчи дудбуронларни таъмирлашдан олдин, шунингдек мавсумий фойдаланиладиган қурилмалар ишини тўхтатишда газ жиҳозлари ва ёндирғичли қувур ўтказгичлар, ўчириш арматурасидан кейин тиқин қўйган ҳолда газ қувурларидан узиб қўйилиши лозим.
Қозонхона, печлар ва таъмирлаш мўлжалланган бошқа агрегатлар умумий боровдан шиберлар ёки зич тўсиқлар билан узиб қўйилиши лозим.
179. Газдан фойдаланувчи жиҳозлар ўрнатилган хоналар ҳаво таркибида углерод ва метан аралашмаси мавжудлигини назорат қилиш тизими билан жиҳозланган бўлиши лозим.
180. Газ тақсимлаш ва газ истеъмолида фойдаланиладиган газ жиҳозлари (техник қурилмалар)нинг конструкцияси техник шартлар ва давлат стандартларида қабул қилинган, ҳисобланган иш ресурси давомида улардан ишончли ва хавфсиз фойдаланилишини, шунингдек уни таъмирлаш ёки алоҳида қисмлари (блоклари)ни алмаштириш имконини таъминлаши лозим.
Хавфсизлик автоматикаси ва газ ёниш жараёнларини бошқариш тизими хавфсизлик параметрларини автоматик режимда назорат қилишни таъминлаши лозим.
181. Жиҳозлар саноат хавфсизлиги соҳасидаги амалдаги меъёрий-техник ҳужжатларга мувофиқ бўлиши лозим.
182. Газ қувурларини алоҳида шароитли ҳудудларда қуриш ва улардан фойдаланишда ушбу ҳудуднинг газ қувурига жой рельефи, тупроқнинг геологик тузилиши, гидрогеологик режим, газ қувури қуриладиган ҳудудга ишлов бериш, иқлимий ва сейсмик шароитлар, шунингдек бошқа таъсир этувчилар ва уларнинг вақт ўтиши билан ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши лозим.
183. Газ қувурларида ГТП бинолари, газ қувури устунларини қуриш, қудуқлар ва бошқа иншоотларни қуришнинг алоҳида шароитларини ҳисобга оладиган мазкур Қоидалар, шунингдек тегишли Қурилиш меъёрлари ва қоидалари (ҚМҚ)га мувофиқ амалга ошириш лозим.
184. Ер ости сувлари нисбатан юқорида жойлашишида сув даражасини пасайтириш, дренаж қурилмалари кўзда тутилади. Бундай ҳолларда газ қувурларини ер устидан ёки юқоридан ўтказиш мумкин.
185. Газ қувурларини бино ва иншоотларга кириш жойларида қувурларнинг эркин ҳаракатланишига имкон берувчи эластик зичлантирувчиларни ўрнатиш лозим.
187. Биноларга кириш жойида газ қувури билан оралиғи бинонинг чўкиши ёки шишиб чиқиши мумкин бўлган ўлчамнинг 1/3 ҳиссасидан кам бўлмаган масофага эга бўлган диаметрли ғилоф кўзда тутилган бўлиши лозим.
188. Газ қувурини қуришни бошлашдан олдин муҳандислик изланишлари (топография, геология, гидрология, майдонининг сейсмиклиги) натижасида олинган маълумотларни аниқлаштириш лозим.
189. Тупроқ деформацияси ва газ қувурида йўл қўйиб бўлмайдиган бошқа кучланишларни келтириб чиқариши мумкин бўлган ҳолатлар аниқланган ҳолларда газ хўжалигида, газ қувурларини кўрикдан ўтказиш бўйича қўшимча режа ва жадваллар ишлаб чиқилиши лозим.
190. Газ қувурлари трассаларини навбатдан ташқари кўрикдан ўтказиш, газ қувури ўтказилган ҳудудда сув ташувчи коммуникациялар, иншоотларда, муттасил ёмғир ёғиши натижасида ер ости сувларининг кўтарилиши, дарёлар, ирмоқлар, жарликларда сув тошиши ҳамда газ қувури трассасининг сув ва ботқоқлик ичида қолиши билан боғлиқ авария ҳолларида амалга оширилади.
191. Газ қувурларидан фойдаланишда уларнинг биноларга киришдаги участкаларига эътибор қаратиш лозим. Ушбу жойларда қувур ўтказгичлар ва ғилоф оралиғидаги масофа, шунингдек компенсаторлардаги кучланишларни кузатиб туриш лозим.
192. Ер ости газ қувурларини кўрикдан ўтказишда, паст ва ўрта босимлик газ қувурлари атрофидаги 50 метр радиусда ҳамда юқори босимли газ қувури атрофидаги 80 метр радиусда жойлашган қудуқлар, биноларнинг пойдевори ва ертўла қаватларида газланиш ҳолати текширилиши лозим.
193. Ер ости газ қувурларини кўрикдан ўтказишда, ёғингарчиликлар ва шишиб чиқишлар натижасида келиб чиққан иншоотларнинг қудуқларидаги деформацияланиш, шунингдек уларда сув мавжудлигини текшириб кўриш зарур.
194. Тупроқ кўчиши (чўкиши) ёки шишиб чиқиши аниқланган ҳолларда, газ қувурининг изоляцияси ҳолати ҳамда унинг деформациясини келтириб чиқарган сабабларини аниқлаш мақсадида шурфларни очиш лозим.
Газ қувурини кўрикдан ўтказиш натижаларини, ундан кейинчалик фойдаланиш имконини аниқлаш ёки компенсацияловчи чора-тадбирлар ишлаб чиқиш имкони бўйича қабул қилиш лозим.
195. Газ таъминоти тизимларини қуришда ҚМҚ 2.04.08-96 «Газ таъминоти. Лойиҳа меъёрлари» га мувофиқ пўлат қувурлардан фойдаланиш лозим.
196. Газ қувурлари учун пўлат маркасини танлашда етказиб бериладиган газ параметрлари ҳамда қурилиш амалга ошириладиган ҳудуд атрофдаги ҳаво ҳароратини ҳисобга олиш лозим.
197. Пўлат чоксиз ва электр пайвандланадиган қувурларни давлат стандартлари ёки техник шартларга кўра қўллаш лозим.
198. Қувурларнинг пайванд уланишлари асосий металл мустаҳкамлигига эга бўлиши лозим. Пайванд чоклари зич ва мустаҳкам бўлиб, пайвандланмасдан қолган жойлари ҳамда турли узунлик ва чуқурликдаги дарзлари бўлмаслиги лозим.
199. Газ қувуридаги ҳарорат билан боғлиқ деформацияларни компенсация қилиш учун трассасидаги бурилиш ва букилишлар ҳисобига ўзининг компенсацияланишидан фойдаланиш ёки П симон компенсаторларни ўрнатиш кўзда тутилади.
200. Авария ҳолларини олдини олиш ва бартараф этиш учун шаҳар ва қишлоқ аҳоли яшаш жойларидаги газ хўжаликларидаги газ тақсимлаш ташкилотларида «04» рақамли шаҳар телефонига уланган туну-кун, жумладан дам олиш ва байрам кунлари ишлайдиган ягона авария-диспетчерлик хизматлари (АДХ) ҳамда уларнинг филиаллари ташкил этилиши лозим.
201. АДХ (ва филиалларининг) ходимларининг сони ва уларнинг моддий-техника воситалари билан белгиланган тартибда бутланади.
Уларнинг дислокация жойлари хизмат кўрсатиш зонаси ва иш ҳажмларидан келиб чиқиб, АДХ бригадасининг авария содир бўлган жойга 40 минутдан ошмаган вақт ичида етиб келишини ҳисобга олган ҳолда белгиланади.
Портлаш, ёнғин ва хоналарнинг газланиши ҳолатлари ҳақида хабар олингандан кейин авария бригадаси 5 дақиқа ичида чиқиб кетиши лозим.
202. Ўзларининг газ хизматлари бўлган ташкилотлар томонидан авариявий буюртмалар келиб тушган ҳолларда, газ тақсимловчи ташкилотларнинг АДХлари ўзаро ҳамжиҳат ҳаракатлар режасига асосан авария ҳолатларини олдини олиш ва бартараф этишда амалий ва услубий ёрдам кўрсатишлари лозим.
Ушбу ишларда газ тақсимловчи ташкилотлар АДХларининг иштироклари авария ҳолларини олдини олиш ва бартараф этиш режаларига асосан белгиланади.
204. Авария бригадаларининг авария ҳолларини олдини олиш ва бартараф этиш бўйича фаолиятлари турли идораларнинг хизматлари орасидаги ўзаро ҳамжиҳат ҳаракатлари режалари асосида белгиланиб, улар маҳаллий шароитлардан келиб чиққан ҳолда ишлаб чиқилади.
Турли идораларнинг хизматлари орасидаги ўзаро ҳамжиҳат ҳаракатлари режалари белгиланган тартибда келишилган бўлиши ва тасдиқланиши лозим.
Режаларнинг тузилиши, тасдиқланиши, уларга қўшимча ва ўзгаришларнинг ўз вақтида киритилиши ҳамда қайта кўриб чиқилиши лозим.
205. АДХларда машқ ўқувлари аварияларни олдини олиш ва бартараф этиш режаларига мувофиқ ўтказиб турилиши лозим.
206. АДХларга келиб тушадиган барча буюртмалар, келиб тушиш вақти, авария бригадасининг чиқиб кетиш ва жойига етиб бориш вақтлари, шикастланиш хусусияти ҳамда бажариладиган ишларнинг рўйхати ёзиб борилиши лозим.
207. Авария бригадасининг авария содир бўлган жойга ўз вақтида етиб келиши ҳамда ишларни аварияларни олдини олиш ва бартараф этиш режасига мувофиқ бажариши лозим.
208. Ертўлалар, туннеллар, коллекторлар, подъездлар, биноларнинг биринчи қаватидаги хоналарда газнинг ҳажмий улуши катта бўлиб, бир фоиздан юқори бўлган ҳолларда, газ қувурлари газ таъминоти тизимидан узиб қўйилиши ҳамда одамлар хавфли зонадан эвакуация қилиниши лозим.
209. Газ сизиб чиқиш ҳолларини бартараф этиш (вақтинча) бандаж, хомут ёки қоп матодан тикилган шамот лойи шимдирилган бинтни газ қувурига ёпиш орқали амалга оширилади. Газ қувурининг ушбу участкаси ҳар сменалик назорат остида бўлиши лозим.
Бандаж, хомут ёки қоп матодан тикилган шамот лойи шимдирилган бинт билан ёпилган ички газ қувуридан фойдаланиш муддати бир сменадан ошмаслиги лозим.
210. Пўлат қувурдаги пайванд бирикмаларидаги шикастланишлар (ёрилиш, дарз кетиш), шунингдек унинг юза қисмидаги механик шикастланишлар (тешиклар, эзилган жойлари) катушкаларни пайвандлаш ёки баргсимон муфталарни ўрнатиш орқали бартараф этилиши лозим.
Бошқа нуқсонлари (шлак аралашмалари, пайвандланмасдан қолган жойлари ва йўл қўйилган меъёрлардан ошиқча бўшлиқлар), шунингдек қувур танасидаги чуқурлиги девор қалинлигидан 30 фоиздан ортадиган каверналар бўлган пайванд бирикмалари гофрли ёки баргсимон муфталар ўрнатилиб, кейинчалик опрессовка қилиниши орқали кучайтирилиши мумкин.
211. Ер ости пўлат газ қувурларининг, асосий ҳолатига нисбатан горизонтал ёки вертикал йўналишда силжиган ҳолдаги механик шикастланишларида газ сизиб чиқиш ҳолларини бартараф этиш билан биргаликда, шикастланиш жойига энг яқин бўлган ҳар иккала томондаги биттадан пайванд уланишлари очилиб, бузилмайдиган усулда текширилиши лозим.
Уларда газ қувури шикастланиши билан боғлиқ ёрилишлар ва дарзлар аниқланган ҳолларда, қўшимча равишда ундан кейинги бирикма очилиб, радиографик усулда текширилиши лозим.
Пайвандланмаган жойлари, шлак аралашмалари ва бўшлиқлари аниқланган ҳолларда пайванд бирикмалари кучайтирилиши лозим.
212. Полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларидаги нуқсон ва шикастланиш мавжуд бўлган пайванд бирикмалари ва участкалари кесиб ташланиши ва бостирма қиздирувчилар ёрдамида муфталардан фойдаланган ҳолда катушкаларни ўрнатиб алмаштирилиши лозим. Бирикмаларни 100 фоиз ультратовушли усулда назорат қилиш имкони бўлган ҳолларда бир-бирига жипслаб пайвандлашга йўл қўйилади.
Герметик зичликни таъминламайдиган ажратилмайдиган уланишларнинг қисмлари ва уланиш деталлари кесиб ташланиб, янгиларига алмаштирилиши лозим.
Полимер материалларидан тайёрланган газ қувурларидаги нуқтали шикастланишларни бостирма қиздирувчилар ёрдамида ярим муфталар ёрдамида таъмирлаш мумкин.
213. Газ қувурларидаги сунъий матоли шланг билан тикланган шикастланишлар газ қувурларидаги босимларни пасайтирмасдан ишларни бажариш учун мўлжалланган махсус жиҳозлардан фойдаланган ҳолда катушкаларни улаш орқали алмаштирилади.
214. АДХлар томонидан аварияни олдини олиш бўйича тегишли чоралар кўрилиши ҳамда газ сизиб чиқиш ҳолатини вақтинча тўхтатилишидан кейин, газ сизиб чиқиш ҳолатини умуман бартараф этиш ишлари белгиланган тартибда амалга оширилиши лозим.
215. Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги, Ўзбекистон Касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши, «Ўзтрансгаз» акциядорлик компанияси, Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Ёнғин хавфсизлиги бош бошқармаси ва Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси билан келишилган.